Poza tym dla orzeczenia przepadku nośników nie ma znaczenia to, czy stanowią one własność sprawcy naruszenia, podczas gdy odnośnie do przedmiotów służących dokonaniu naruszenia przy orzekaniu ich przepadku domniemuje się, iż należą one do osoby naruszającej prawa autorskie lub prawa pokrewne (art. 80 ust. 4 i 6 ustawy).

Z kolei przepadek przedmiotów służących do dokonania naruszenia znajduje szersze zastosowanie niż obligatoryjny przepadek egzemplarzy dóbr niematerialnych. Ten drugi może bowiem zostać orzeczony jedynie na rzecz Skarbu Państwa oraz wyłącznie w przypadku naruszeń, w wyniku których doszło do bezprawnego wytworzenia nośników utworów lub przedmiotów praw pokrewnych. Natomiast przepadek fakultatywny może nastąpić zarówno na rzecz Skarbu Państwa, jak i poszkodowanego, i to niezależnie od rodzaju naruszenia, byle działanie sprawcy wymierzone było w majątkowe prawa autorskie lub pokrewne.

Pan X zawarł z producentem Y umowę o dzieło na napisanie muzyki do filmu rysunkowego, tworzonego pod kierunkiem producenta Y. W umowie tej znalazła się klauzula, iż utwór muzyczny pana X ma zostać wykorzystany w przedmiotowym filmie i razem z tym filmem ma być rozpowszechniany nie później niż w rok od momentu ukończenia produkcji.

Po wyprodukowaniu filmu i jego rozpowszechnieniu w kinach pan X ku swojemu zdumieniu stwierdził, iż film producenta Y i lustrowany jest inną muzyką, napisaną przez innego kompozytora. Po zwróceniu się do producenta Y z zapytaniem, dlaczego nie dotrzymał zawartej umowy, pan X otrzymał odpowiedź, iż stworzona przez niego muzyka nie do końca pasowała do konwencji filmu i wobec tego zdecydowano się na zastąpienie jej inną kompozycją.

Poprzednia ustawa o prawie autorskim z 1952 r. główny nacisk, jeżeli chodzi zwalczanie przestępczości, kładła na dokonywanie plagiatów. Przepisy karne tej ustawy ograniczały się do dwóch artykułów, zostawiając w zasadzie poza uregulowaniem kwestię naruszeń autorskich praw majątkowych.

W ustawie obecnie obowiązującej natomiast ochrona prawnokama została poważnie rozbudowana (por. art. 115-123 ustawy), przy jej podporządkowaniu w dużym stopniu walce z piractwem. Zmiana ta wynika w głównej mierze z docenienia środków karnych w zakresie zwalczania naruszeń autorskoprawnych, które w zestawieniu z systemem ochrony cywilnoprawnej odznaczają się o wiele większą skutecznością i stanowią dla piratów znacznie większe zagrożenie, co odbiera naruszycielom poczucie bezkarności działania.

Dwa podstawowe z praktycznego punktu widzenia zagadnienia, składające się na treść umowy, a znajdujące swoje względnie obowiązujące, rozbudowane uregulowanie ustawowe, to:

– 1) wynagrodzenia otrzymywane przez osoby wyłącznie uprawnione oraz

– 2) zasady odpowiedzialności kontraktowej.

Ustawowa regulacja wynagrodzeń umownych

Z drugiej strony roszczenia, wynikające z umów zawieranych w zakresie prawa autorskiego i praw pokrewnych podzielić można na:

– 1) dochodzone alternatywnie,

– 2) roszczenia dodatkowe.

Jest to podział bardzo ważny,

Jest to podział bardzo ważny, ponieważ w przypadku alternatywności określonych dwóch roszczeń może być skutecznie dochodzone tylko jedno z nich.

Dalej zajmować się będziemy głównie problematyką materialnoprawną, gdyż unormowania proceduralne w obrębie systemu prawa autorskiego i praw pokrewnych oraz w prawie podatkowym i celnym nie odbiegają zasadniczo od zasad ogólnych, dla których podstawę prawną stanowią KPA oraz ustawa z 29.8.1997 r., gdyż w ramach Ordynacji podatkowej obecnie też unormowane jest postępowanie podatkowe (Ordynacja podatkowa – Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.).

Udzielanie licencji przez podmiot wyłącznie uprawniony z tytułu praw autorskich lub praw pokrewnych trudno z kolei kwalifikować jako gospodarczą działalność usługową (więcej uwag na ten temat znajduje się w rozdziale VIII, przy okazji omawiania opodatkowania VAT-em obrotu cywilnoprawnego z zakresu prawa autorskiego i praw pokrewnych).

Oczywiście, za pirackie można uznać każde, najdrobniejsze nawet działanie sprawcy bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom, choć należy zdawać sobie sprawę, iż regulacja karnoprawna ustawy nastawiona jest na penalizowanie czynów społecznie niebezpiecznych, w przypadku których nielegalny proceder prowadzony jest na większą skalę.

Poważnym mankamentem jest jednak fakt, że prawo polskie nie różnicuje ochrony majątkowych praw autorskich i majątkowych praw pokrewnych w zależności od tego, czy naruszenie związane jest z profesjonalną działalnością na dużą skalę, czy też ma charakter jednorazowy i pozostaje na granicy dozwolonego użytku osobistego, co nie powoduje skutecznego zagrożenia w stosunku do piratów.

Otóż po pierwsze, wydaje się, iż zbyt wąsko ustalony został tutaj zakres przedmiotowy powyższego przepisu. Mówi się w nim tylko o korzystaniu, tymczasem ustawa nowelizacyjna zawiera postanowienia, które z samym korzystaniem z dóbr własności intelektualnej niewiele mają wspólnego, np. biorąc pod uwagę ochronę prawnokamą. Brak także powołania programów radiowych i telewizyjnych (nadań) oraz przedmiotów nowych, „wydawniczych” praw pokrewnych, których przepisy przedmiotowej ustawy dotyczą.

Natomiast urządzenia, których sprzedaż obciążona jest opłatami z art. 20 ustawy, podzielić można na dwie grupy: – 1) urządzenia reprograficzne, np. różnego rodzaju kserokopiarki,

– 2) inne urządzenia kopiujące w postaci magnetofonów, magnetowidów itp. sprzętu. Dla zakwalifikowania danego sprzętu do urządzeń objętych opłatami z art. 20 ustawy decydujące jest więc wyposażenie go przez producenta w funkcje kopiujące. W ramach ostatniej nowelizacji rodzaje tych urządzeń zostały ściślej określone, co służyć ma przyporządkowaniu im opłat na rzecz różnych kategorii podmiotów uprawnionych.

Ściganie przestępstw z zakresu prawa autorskiego i praw pokrewnych ulega prze-dawnieniu. Odnośnie do przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego nastąpi ono odpowiednio po upływie 3 lub 5 lat od czasu ich popełnienia (w zależności od wysokości sankcji kaniej, którą są one zagrożone).

Natomiast jeżeli chodzi o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, to karalność ich ustać może już po upływie roku, ale wyłącznie w sytuacji, gdy pokrzywdzony zna sprawcę określonego występku. Termin przedawnienia liczy się wówczas od czasu, w którym pokrzywdzony dowiedział się o osobie dopuszczającej się czynu przestępnego. Przedawnienie ścigania w żadnym wypadku nie może jednak nastąpić tutaj później niż z upływem 3 lat od czasu popełnienia przestępstwa (por. art. 101 KK).

Celem ich ustanowienia jest nie tyle eliminacja zasady swobody umów, pozwalającej na elastyczne ustalanie wynagrodzeń, co raczej wyznaczenie pewnego minimum, poniżej którego zejść nie można. Ma to chronić twórców i artystów wykonawców zarówno przed wyzyskiem ze strony nabywców praw majątkowych lub licencjobiorców, jak i przed nierzetelnością reprezentujących ich interesy organizacji zbiorowego zarządzania, które powinny dbać o odpowiednio wysoki poziom negocjowanych wynagrodzeń oraz o sprawne przekazywanie uzyskanych z zarządzania kwot osobom wyłącznie uprawnionym. Gwarancją tej ochronnej funkcji tabel jest sankcja nieważności dla postanowień umownych mniej korzystnych niż przyjęte w nich stawki wynagrodzeń (por. art. 109 ustawy).

Po drugie natomiast dysponenci praw autorskich i praw pokrewnych mają w dużej części zbyt słabą pozycję ekonomiczną, aby bez uszczerbku dla tworzonych przez nich dzieł konkurować i negocjować na równych warunkach z działającymi na rynku potentatami finansowymi, posiadającymi status przedsiębiorcy. Wspieranie podmiotów uprawnionych publicznymi środkami jest więc niejednokrotnie jak najbardziej wskazane.

Podstawą dla ustalenia wysokości opłaty w każdym przypadku jest tzw. cena sprzedaży netto, którą stanowi odpowiednio skorygowana cena wyjściowa, czyli cena uzyskana przez producenta lub importera z tytułu zbycia czystych nośników lub urządzeń. Korekta ta polega na odpowiednim pomniejszeniu i jednocześnie powiększeniu ceny wyjściowej o stosowne kwoty.

Od ceny wyjściowej odjąć bowiem trzeba należny podatek od towarów i usług (VAT) oraz ewentualne rabaty i upusty, przypadający od sprzedaży podatek akcyzowy, a także koszty związane z przystosowaniem składnika majątku (czystego nośnika lub urządzenia) do sprzedaży i z doprowadzeniem jej do skutku. Z kolei do tak pomniej-szonej ceny wyjściowej dodać należy następnie ewentualną wartość uzyskanej przez producenta lub importera dotacji przedmiotowej. Uzyskany wynik równy jest właśnie cenie sprzedaży netto. Odnośnie do czystych nośników i urządzeń sprowadzanych z zagranicy cena sprzedaży netto powinna być ponadto powiększona o cło.