Category Sąd

Postanowienia umowne mogą być rozróżniane na konieczne, stanowiące niezbędne minimum, które muszą znaleźć się w każdym kontrakcie danego rodzaju oraz uzupełniające, precyzujące bardziej szczegółowe ustalenia.

Pierwsze z powyższych zapisów umownych, znane w literaturze przedmiotu pod nazwą essentialia negotii, mają za zadanie wskazać na typ kontraktu (umowa rozporządzająca lub licencyjna, z ewentualnym nałożeniem się na nie konstrukcji umowy o dzieło) poprzez zgodne przyjęcie właściwych dla niego ustaleń w zakresie podstawowych praw i obowiązków stron umowy. Będą to odpowiednio zapisy dotyczące wynagrodzenia dysponenta chronionego dzieła za jego udostępnienie oraz charakteru tego udostępnienia (rozporządzającego lub licencyjnego) w stosunku do istniejącego już lub zamówionego dopiero dobra.

Podstawowym ogniwem powyższego systemu są organizacje zbiorowego za-rządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi. O ich znaczeniu decyduje pośredniczenie w ochronie powierzonych ich pieczy praw autorskich lub praw pokrewnych. Problematyka ta ma stanowić w najbliższej przyszłości przedmiot no-welizacji prawa autorskiego.

Natomiast pozostałe, uzupełniające zapisy umowy będą miały zawsze za zadanie wskazane powyżej postanowienia podstawowe rozwijać, wprowadzając dookre- ślające je uprawnienia i obowiązki stron danego kontraktu.

Umowy z zakresu prawa autorskiego i praw pokrewnych poddane są podobnie jak innego rodzaju kontrakty, zasadzie swobody umów (por. art. 353′ KC), która naj-pełniejszy wyraz znajduje w przypadku zgodnego kształtowania przez kontrahentów treści transakcji. Swoboda stron przejawia się tutaj nie tylko w możliwości uszcze- góławiania problematyki rozstrzyganej awaryjnie przez ustawę, ale także w przyjmo-waniu ustaleń w sprawach, nie znajdujących swojego normatywnego odpowiednika.

Z punktu widzenia podmiotu, którego prawo zostało naruszone, najważniejsza w kontekście ochrony jego uprawnień w ramach systemu zbiorowego zarządzania jest odpowiedź na pytanie, czy inicjatywa w ściganiu naruszenia należy jedynie do wyłącznie uprawnionego, czy też może on ponadto liczyć na interwencję odpowiedniej organizacji.

Zasadą prawa autorskiego i praw pokrewnych jest reprezentacja interesów podmiotów tych praw przez właściwe stowarzyszenie. Problem polega jedynie na jego ustaleniu. Pomocne są tutaj ustanowione przez ustawę domniemania. Zgodnie z nimi, organizacja zbiorowego zarządzania jest uprawniona do ochrony w odniesieniu do pól eksploatacji objętych swoim zarządzaniem i ma czynną legitymacje procesową w tym zakresie. Jeżeli zaś na danym polu eksploatacji działa więcej niż jedna organizacja zbiorowego zarządzania, organizacją właściwą w rozumieniu ustawy jest ta, do której należy twórca lub artysta wykonawca.

Poza tym dla orzeczenia przepadku nośników nie ma znaczenia to, czy stanowią one własność sprawcy naruszenia, podczas gdy odnośnie do przedmiotów służących dokonaniu naruszenia przy orzekaniu ich przepadku domniemuje się, iż należą one do osoby naruszającej prawa autorskie lub prawa pokrewne (art. 80 ust. 4 i 6 ustawy).

Z kolei przepadek przedmiotów służących do dokonania naruszenia znajduje szersze zastosowanie niż obligatoryjny przepadek egzemplarzy dóbr niematerialnych. Ten drugi może bowiem zostać orzeczony jedynie na rzecz Skarbu Państwa oraz wyłącznie w przypadku naruszeń, w wyniku których doszło do bezprawnego wytworzenia nośników utworów lub przedmiotów praw pokrewnych. Natomiast przepadek fakultatywny może nastąpić zarówno na rzecz Skarbu Państwa, jak i poszkodowanego, i to niezależnie od rodzaju naruszenia, byle działanie sprawcy wymierzone było w majątkowe prawa autorskie lub pokrewne.

Pan X zawarł z producentem Y umowę o dzieło na napisanie muzyki do filmu rysunkowego, tworzonego pod kierunkiem producenta Y. W umowie tej znalazła się klauzula, iż utwór muzyczny pana X ma zostać wykorzystany w przedmiotowym filmie i razem z tym filmem ma być rozpowszechniany nie później niż w rok od momentu ukończenia produkcji.

Po wyprodukowaniu filmu i jego rozpowszechnieniu w kinach pan X ku swojemu zdumieniu stwierdził, iż film producenta Y i lustrowany jest inną muzyką, napisaną przez innego kompozytora. Po zwróceniu się do producenta Y z zapytaniem, dlaczego nie dotrzymał zawartej umowy, pan X otrzymał odpowiedź, iż stworzona przez niego muzyka nie do końca pasowała do konwencji filmu i wobec tego zdecydowano się na zastąpienie jej inną kompozycją.

Poprzednia ustawa o prawie autorskim z 1952 r. główny nacisk, jeżeli chodzi zwalczanie przestępczości, kładła na dokonywanie plagiatów. Przepisy karne tej ustawy ograniczały się do dwóch artykułów, zostawiając w zasadzie poza uregulowaniem kwestię naruszeń autorskich praw majątkowych.

W ustawie obecnie obowiązującej natomiast ochrona prawnokama została poważnie rozbudowana (por. art. 115-123 ustawy), przy jej podporządkowaniu w dużym stopniu walce z piractwem. Zmiana ta wynika w głównej mierze z docenienia środków karnych w zakresie zwalczania naruszeń autorskoprawnych, które w zestawieniu z systemem ochrony cywilnoprawnej odznaczają się o wiele większą skutecznością i stanowią dla piratów znacznie większe zagrożenie, co odbiera naruszycielom poczucie bezkarności działania.

Dwa podstawowe z praktycznego punktu widzenia zagadnienia, składające się na treść umowy, a znajdujące swoje względnie obowiązujące, rozbudowane uregulowanie ustawowe, to:

– 1) wynagrodzenia otrzymywane przez osoby wyłącznie uprawnione oraz

– 2) zasady odpowiedzialności kontraktowej.

Ustawowa regulacja wynagrodzeń umownych

Z drugiej strony roszczenia, wynikające z umów zawieranych w zakresie prawa autorskiego i praw pokrewnych podzielić można na:

– 1) dochodzone alternatywnie,

– 2) roszczenia dodatkowe.

Jest to podział bardzo ważny,

Jest to podział bardzo ważny, ponieważ w przypadku alternatywności określonych dwóch roszczeń może być skutecznie dochodzone tylko jedno z nich.

Dalej zajmować się będziemy głównie problematyką materialnoprawną, gdyż unormowania proceduralne w obrębie systemu prawa autorskiego i praw pokrewnych oraz w prawie podatkowym i celnym nie odbiegają zasadniczo od zasad ogólnych, dla których podstawę prawną stanowią KPA oraz ustawa z 29.8.1997 r., gdyż w ramach Ordynacji podatkowej obecnie też unormowane jest postępowanie podatkowe (Ordynacja podatkowa – Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.).

Udzielanie licencji przez podmiot wyłącznie uprawniony z tytułu praw autorskich lub praw pokrewnych trudno z kolei kwalifikować jako gospodarczą działalność usługową (więcej uwag na ten temat znajduje się w rozdziale VIII, przy okazji omawiania opodatkowania VAT-em obrotu cywilnoprawnego z zakresu prawa autorskiego i praw pokrewnych).

Oczywiście, za pirackie można uznać każde, najdrobniejsze nawet działanie sprawcy bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom, choć należy zdawać sobie sprawę, iż regulacja karnoprawna ustawy nastawiona jest na penalizowanie czynów społecznie niebezpiecznych, w przypadku których nielegalny proceder prowadzony jest na większą skalę.

Poważnym mankamentem jest jednak fakt, że prawo polskie nie różnicuje ochrony majątkowych praw autorskich i majątkowych praw pokrewnych w zależności od tego, czy naruszenie związane jest z profesjonalną działalnością na dużą skalę, czy też ma charakter jednorazowy i pozostaje na granicy dozwolonego użytku osobistego, co nie powoduje skutecznego zagrożenia w stosunku do piratów.

Otóż po pierwsze, wydaje się, iż zbyt wąsko ustalony został tutaj zakres przedmiotowy powyższego przepisu. Mówi się w nim tylko o korzystaniu, tymczasem ustawa nowelizacyjna zawiera postanowienia, które z samym korzystaniem z dóbr własności intelektualnej niewiele mają wspólnego, np. biorąc pod uwagę ochronę prawnokamą. Brak także powołania programów radiowych i telewizyjnych (nadań) oraz przedmiotów nowych, „wydawniczych” praw pokrewnych, których przepisy przedmiotowej ustawy dotyczą.

Natomiast urządzenia, których sprzedaż obciążona jest opłatami z art. 20 ustawy, podzielić można na dwie grupy: – 1) urządzenia reprograficzne, np. różnego rodzaju kserokopiarki,

– 2) inne urządzenia kopiujące w postaci magnetofonów, magnetowidów itp. sprzętu. Dla zakwalifikowania danego sprzętu do urządzeń objętych opłatami z art. 20 ustawy decydujące jest więc wyposażenie go przez producenta w funkcje kopiujące. W ramach ostatniej nowelizacji rodzaje tych urządzeń zostały ściślej określone, co służyć ma przyporządkowaniu im opłat na rzecz różnych kategorii podmiotów uprawnionych.