Category Sąd

We współczesnym świecie problemem na międzynarodową skalę staje się piractwo, będące jednym z podstawowych przejawów masowego naruszania przepisów regulujących sferę własności intelektualnej. Zjawisko piractwa wykazuje tendencję wzrostową, także w Polsce, co wypływa m. in. z bardzo szybko postępującego rozwoju nowoczesnych technologii zwielokrotniania utworów i artystycznych wykonań oraz coraz łatwiejszego ich stosowania.

Umowy te, zgodnie z podziałem praw majątkowych na prawo do rozporządzania dobrem niematerialnym oraz prawo do korzystania z niego na określonych polach eks-ploatacji, klasyfikowane sąjako umowy rozporządzające albo umowy licencyjne.

Skutkiem umów rozporządzających jest przeniesienie prawa w określonym zakresie na inny podmiot. Umowy licencyjne praw wyłącznych nie przenoszą, a jedynie ograniczają monopol wyłącznie uprawnionego na korzystanie z przysługującego mu dobra niematerialnego.

Oczywiście, od werdyktu tego można się odwołać w normalnym toku instancji, wykorzystując środki zaskarżenia w postaci apelacji i kasacji. W każdym bądź razie dopiero po uprawomocnieniu się wyroku ustalającego, potwierdzającego wyłączne prawa powoda, dysponuje on dokumentem, przy pomocy którego może z łatwością zbijać zarzuty osób, podważających jego wkład w powstanie danego dzieła (z wyjątkiem sytuacji, gdy prawomocny wyrok zostanie podważony w tiybie wznowienia postępowania, co może doprowadzić do jego uchylenia).

Inny problem powstaje wówczas, jeśli pozwany nie tyle podważa autorstwo powoda, co przeczy samemu istnieniu utworu (odpowiedniego przedmiotu praw pokrewnych), a więc tym samym istnieniu praw autorskich (pokrewnych), w związku z czym jego zdaniem do naruszenia ich siłą rzeczy dojść nie mogło. Ogólne w większości przypadków uregulowania ustawy nie dają bowiem szczegółowych wyjaśnień, które rozwiewałyby problemy wynikające z każdej wątpliwej sytuacji faktycznej. Dotyczy to w pierwszej kolejności tych dzieł, które nie zostały expressis verbis przez ustawodawcę z nazwy powołane, co może budzić zastrzeżenia, czy zasadne jest kwalifikowanie ich jako utworów lub przedmiotów praw pokrewnych.

W przypadku rozgraniczenia na licencje pełne i niepełne istotne jest to, czy li-cencjodawca przekazuje swojemu kontrahentowi uprawnienia do eksploatowania danego dzieła na wszystkich dostępnych, znanych w danej chwili polach jego eksploatacji, czy też zezwala jedynie na częściowe czerpanie korzyści wyłącznie w ramach pól eksploatacji wyraźnie w umowie wskazanych.

Po drugie, niezwykle istotne dla dochodzenia roszczeń przez uprawnionego są wprowadzone przez nową ustawę ułatwienia procesowe w tym zakresie. Chodzi tutaj w pierwszej kolejności o możliwość ścigania przestępstw z oskarżenia prywatnego, co uniezależnia pokrzywdzonego od oczekiwania na inicjatywę organów państwowych.

Po trzecie wreszcie, stworzone zostały organizacyjne formy, umożliwiające organom państwowym bezpośrednie reagowanie na działania piratów. Osoby unie- możliwiające lub utrudniające wykonywanie prawa do kontroli korzystania z utworu lub artystycznego wykonania mogą być bowiem ukarane grzywną (por. art. 119 ustawy).

Obecnie status organizacji zbiorowego zarządzania posiada trzynaście stowarzyszeń. Ich wykaz stanowi załącznik do powyższego obwieszczenia. Ich liczba zmniejszyła się o pięć. W przypadku bowiem stwierdzenia naruszenia zakresu udzielonego zezwolenia i jego nieusunięcia w wyznaczonym terminie, naruszenia przepisów prawa lub nienależytego wykonywania obowiązków w zakresie zarządzania powierzonymi danej organizacji prawami oraz ich ochrony Minister Kultury ma prawo zezwolenie to cofnąć, wydając w tym względzie stosowną decyzję (por. art. 104 ust. 4 i 5 ustawy).

Tabele wynagrodzeń przewidziane ustawą mają ten stan zmienić na korzyść autorów i artystów wykonawców. Za ich przestrzeganiem przemawia administracyjny tryb ich zatwierdzania, jak również zagwarantowana ustawowo możliwość dwuinstancyjnego rozstrzygania sporów wynikających na tle stosowania tabel.

Na straży respektowania stawek wynagrodzeń stoi Komisja Prawa Autorskiego, czyli organ je zatwierdzający oraz cywilne sądy okręgowe, weryfikujące indywidualne rozstrzygnięcia tej komisji w związku z praktycznym ich stosowaniem. Organem czuwającym nad prawidłowym korzystaniem z tabel jest wreszcie Minister Kultury, który nie tylko rozpatruje odwołania od orzeczeń Komisji w sprawie ich zatwierdzenia, ale także sprawuje nadzór w zakresie prawa autorskiego i praw pokrewnych nad organizacjami zbiorowego zarządzania tymi prawami.

Sądami karnymi właściwymi rzeczowo, do których należy się zwracać o ochronę, są sądy rejonowe, ponieważ przestępstwa wymierzone w prawa autorskie lub prawa pokrewne są wyłącznie występkami. Natomiast sądem karnym właściwym miejscowo jest sąd, w którego okręgu popełniono przestępstwo.

Przestępstwo uważa się za popełnione w miejscu, gdzie sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany albo gdzie skutek przestępny nastąpił lub miał nastąpić. Dopiero gdy miejsca popełnienia przestępstwa nie da się ustalić, wchodzą w grę inne, pomocnicze kryteria: 1) miejsce ujawnienia przestępstwa, 2) miejsce ujęcia oskarżonego, 3) miejsce ostatniego jego zamieszkania lub czasowego przebywania.

Jeśli strony umowy o dzieło nie są w stanie uznać swoich wzajemnych racji i pretensji, nie ma przeszkód, aby zwróciły się do sądu, który jest władny rozstrzygnąć autorytatywnie w przedmiocie spełniania przez zamówione dzieło ustawowych cech utworu. Generalnie jednak nie ma prawnej możliwości ingerowania w zapadłe między stronami ustalenia, skoro stosunki umowne rodzą zo-bowiązania o względnym jedynie charakterze, nie grożąc zasadniczo naruszaniem praw osób trzecich, oczywiście jeżeli zawierane są nie tylko z zachowaniem zasady swobody umów z art. 3531 KC, ale także bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa.

Mimo iż prawo autorskie i prawa pokrewne generalnie oparte są na zasadach właściwych dla prawa cywilnego, na funkcjonowanie systemu własności intelektualnej duży wpływ wywierają instytucje z zakresu prawa administracyjnego. Dotyczy to szeroko pojmowanych mechanizmów administracyjnoprawnych.

Z jednej bowiem strony, system prawa autorskiego i praw pokrewnych mocno osadzony jest w materialnym prawie administracyjnym w ścisłym tego słowa ro-zumieniu, a dokładnie w unormowaniach administracyjnych z zakresu resortu kultury i sztuki, dla którego centralnym ogniwem jest urząd Ministra Kultury.

Unormowania ustawy, poświęcone cywilnoprawnej ochronie praw autorskich i praw pokrewnych, to przede wszystkim materialnoprawne uregulowanie roszczeń, przysługujących z tytułu ich naruszenia (art. 78-80 ustawy). Poza ustawą drugą podstawą prawną jest dla nich Kodeks cywilny (art. 24 KC). Podczas gdy ustawa reguluje głównie roszczenia z tytułu naruszenia praw majątkowych oraz autorskich i wykonawczych praw osobistych, ochrona osobistych praw producentów fonogramów lub wideogramów, organizacji radiowych i telewizyjnych oraz wydawców powinna być oceniana biorąc pod uwagę regulację Kodeksu cywilnego (art. 23 i 24 KC w zw. z art. 43 KC).

Podsumowując powyższe spostrzeżenie można skonstatować, iż część dóbr nie-materialnych nie korzysta w ogóle z ochrony na podstawie przepisów ustawy ze względu na powstanie ich w odpowiednio odległej przeszłości (nie oznacza to, że konkretne dobro niematerialne nie mogło być chronione wcześniej na podstawie poprzednio obowiązującej regulacji, np. ustawy o prawie autorskim z 1952 r. – por. np. art. 127 ustawy). Dzieła zaś, które z ochrony ustawowej korzystają, chronione są co do sfery uprawnień majątkowych tylko do pewnego momentu.

Ochrona cywilnoprawna, wynikająca z ustawy, ma ograniczony zakres czasowy. Ograniczenie to przebiega na dwóch płaszczyznach:

– 1) na poziomie przedmiotu ochrony oraz

– 2) na poziomie uprawnień do niego.

Ad 1). Wyłączenie spod ochrony dotyczy całości uregulowań, wynikających z ustawy, dotyczących zarówno praw osobistych, jak i praw majątkowych. Skutkiem tego czasowego ograniczenia jest niepodleganie utworu lub odpowiednio przedmiotu praw pokrewnych ochronie na podstawie unormowań ustawy.