Najbardziej typowym, najczęściej spotykanym zachowaniem osób, którym zależy na upewnieniu się, czy wytworzone przez nich dzieło stanowi utwór lub jeden z przedmiotów praw pokrewnych, jest zwracanie się z prośbą o interpretację w tym zakresie do zajmującego się m.in. urzędowymi wykładniami ustawy Wydziału Prawa Autorskiego i Praw Pokrewnych w Departamencie Prawno-Legislacyjnym Ministerstwa Kultury.

Specyfiką wynagrodzeń za korzystanie z dzieł chronionych jest poza tym ich związek ze sferą kultury i sztuki, wobec czego mają one przynajmniej częściowo związek z publicznoprawnym mecenatem państwowym nad kulturalnym dorobkiem społeczeństwa. W interesie publicznym leży, aby wartościowe dla kultury narodowej dziedziny działalności miały zapewnione minimalne choćby gwarancje finansowe ich rozwoju. Ten publiczny wątek wynagrodzeń, mieszczący się w ramach prawa administracyjnego, omówiony zostanie w rozdziale VIII.

Jeśli przewodniczący stwierdzi, że wniosek jest spóźniony lub z mocy ustawy niedopuszczalny, powinien skierować sprawę na posiedzenie niejawne w celu odrzucenia go (art. 171 k.p.c.). Braki polegające na nieuprawdopodobnieniu niezawinienia strony w uchybieniu terminu oraz na niedokonaniu jednocześnie ze złożeniem wniosku czynności procesowej, co do której nastąpiło uchybienie terminu, powinny zostać usunięte na zarządzenie

Przy wykonywaniu każdej umowy z zakresu prawa autorskiego i praw pokrewnych pamiętać trzeba, iż poza przepisami ustawy (por. jej art. 41-68) mieć będą zastosowanie powszechne unormowania Kodeksu cywilnego, w tym przede wszystkim regulujące w ogólności czynności prawne (por. Tytuł IV Księgi I KC) i zobo- wiązania umowne (por. Tytuł III Księgi III KC), np. odnośnie do interpretacji składanych oświadczeń woli (por. art. 65 KC).

Od posiedzenia jawnego w danej sprawie, wyznaczonego ewentualnie na rozprawę, odróżnienia wymaga nazwa „posiedzenie”, którą zamiennie z nazwą „sesja” używa się na określenie kilku lub kilkunastu posiedzeń jawnych (rozpraw) wyznaczonych jednego dnia w tej samej sali, przed tym samym składem sądzącym. Przez pojęcie „posiedzenie niejawne” rozumie się także potocznie kilka lub kilkanaście posiedzeń niejawnych w różnych sprawach wyznaczonych w danym dniu, a podlegających rozpoznaniu przez ten sam skład sądu (czasami – zwłaszcza w sądzie drugiej instancji – łącznie z posiedzeniem jawnym).

Pozwany wypowiada się co do twierdzeń powoda zawartych w pozwie oraz przedstawia własne twierdzenia i zarzuty, podaje dowody lub je załącza (np. dowód z dokumentu), zgłasza różne wnioski (np. o zwolnienie go od kosztów sądowych, o przeprowadzenie rozprawy w jego nieobecności, o przypozwanie, o wezwanie do udziału w sprawie osoby, która powinna być stroną pozwaną) może także połączyć z odpowiedzią na pozew wniesienie pozwu wzajem-nego.

Ze względu na kierunek i zakres gromadzenia materiału procesowego przed pierwszą rozprawą istotne

W procesie w pierwszej instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego (zawodowego), jako przewodniczącego, oraz dwóch ławników, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej (art. 47 k.p.c., art. 5 u.s.p.). Minister Sprawiedliwości może powierzyć asesorowi sądowemu pełnienie czynności sędziowskich w sądzie rejonowym – w oznaczonym zakresie i na określony czas, nie przekraczający dwóch lat (art. 115 § 2 i 3 u.s.p.). Sędziemu rejonowemu delegowanemu do sądu wojewódzkiego Minister Sprawiedliwości może przyznać prawo przewodniczenia w sprawach rozpoznawanych przez ten sąd w pierwszej instancji w składzie ławniczym (art. 24 § 2 u.s.p.).

Powyższy rygor pisemności nie dotyczy jednak pozostałych poza wyłącznymi umów licencyjnych, czyli licencji niewyłącznych, które w praktyce obrotu stanowią przeważający typ kontraktu, zwłaszcza przy drobniejszych transakcjach, których uczestnikami przynajmniej po jednej stronie są osoby fizyczne.

Licencje takie mogą być wobec tego skutecznie zawierane także ustnie, choć z oczywistych względów, przede wszystkim dowodowych, rzadko kiedy osoby zain-teresowane poprzestają na ustnych, wyraźnych lub dorozumianych ustaleniach, stąd też stwierdzić można zdecydowanie, iż dominującą w obrocie umownym z zakresu prawa autorskiego i praw pokrewnych jest forma pisemna.

Otóż ustawa w ramach ochrony cywilnoprawnej praw autorskich i praw pokrewnych przewiduje orzekany przez sąd dwojakiego rodzaju przepadek rzeczy ruchomych:

– 1) przedmiotów bezprawnie wytworzonych – w praktyce chodzi tutaj o egzemplarze utworów czy też materialne nośniki przedmiotów praw pokrewnych,

– 2) przedmiotów, przy użyciu których dokonano naruszenia, polegającego najczęściej na bezprawnym wytworzeniu przedmiotów wymienionych w pkt 1). Między decydowaniem przez sąd o przepadku w obu wyszczególnionych powyżej sytuacjach występują istotne różnice. Przepadek bezprawnie wyprodukowanych egzemplarzy (nośników) jest obligatoryjny, tzn. musi być przez sąd orzeczony w razie stwierdzenia naruszenia. Przepadek zaś przedmiotów, służących do bezprawnej produkcji, orzeczony być może, ale nie musi. Ma więc on charakter fakultatywny. Decyzja w tej sprawie pozostawiona została do uznania sądu.

W sprawach z zakresu prawa pracy – z powództwa pracownika – sąd może wzywać strony, świadków, biegłych lub inne osoby w sposób, który uzna za najbardziej celowy, nawet z pominięciem sposobów przewidzianych przez przepisy ogólne, jeżeli uzna to za niezbędne do przyśpieszenia rozpoznania sprawy (np. telefonicznie). Dotyczy to również doręczeń oraz zarządzeń mających na celu przygotowanie rozprawy, zwłaszcza zaś żądania przedstawienia akt osobowych i innych dokumentów. Wezwanie 1 doręczenie dokonane w powyższy sposób wywołuje skutki przewidziane w kodeksie, jeżeli jest niewątpliwe, że doszło ono do wiadomości adresata (art. 472 k.p.c.).

Brak takiego zróżnicowania widoczny jest także w ustawowym wyszczególnieniu sankcji karnych. Tymczasem na świecie istnieje tendencja podwyższania dolegliwości za piracki proceder, czego przykładem może być francuska ustawa o ochronie własności przemysłowej z 1994 r. Przewiduje ona m.in. sankcje w postaci całkowitego lub częściowego zamknięcia na okres do pięciu lat zakładu produkcyjnego „pirackiego” przedsiębiorcy, z obowiązkiem wypłacania przez niego wynagrodzeń przez ten czas zatrudnionym w danym zakładzie pracownikom, z którymi nie można z tego powodu rozwiązać umowy o pracę i którzy nie mogą ponosić ujemnych konsekwencji przestępnego działania swojego pracodawcy.

Jeżeli chodzi o kwestię likwidacji amnestii dla piratów, to wykreślenie art. 124 ust. 3 ustawy doprowadziło niewątpliwie do zwiększenia zakresu ochrony programów komputerowych. Zgodnie bowiem z powyższym przepisem, jeśli przed 24.5.1994 r. doszło do naruszenia praw do twórczego programu, jego autor nie mógł dochodzić ochrony i wysuwać roszczeń wobec posiadacza (naruszyciela) na podstawie przepisów ustawy o prawie autorskim z 1952 r. Nie oznaczało to, iż nielegalny użytkownik mógł ignorować nowe przepisy, gdyż dalsze korzystanie z programu w takiej sytuacji dozwolone było tylko pod warunkiem zachowania wymogów określonych w art. 75 ustawy. Poza tym kontynuowanie użytkowania programu w zakresie dalej idącym niż dotychczasowy (sprzed 24.5.1994 r.) już przed wejściem w życie nowelizacji było zabronione (por. art. 124 ust. 3 zd. 3).

Zmiana ta wpisuje się w widoczny bardzo wyraźnie kierunek nowelizacyjny, pole-gający na sankcjonowaniu szkodliwego posługiwania się różnego rodzaju środkami technicznymi, które przy współczesnym, dużym znaczeniu zaawansowanych techno- logii odgrywają w rozwoju sfery własności intelektualnej podwójną rolę: pozytywną – w postaci nowych technik twórczości oraz komunikowania dóbr niematerialnych oraz negatywną – ze względu na ich wykorzystywanie przez naruszycieli praw autorskich i praw pokrewnych. Dotychczas w obowiązującym prawie polskim tego typu działaniom nie poświęcano osobnej uwagi, co miało wpływ na stosunkowo niewielką skuteczność w zwalczaniu bezprawnych działań, w tym zwłaszcza pirackich.

Ta druga reguła może odegrać decydującą rolę w przypadku, gdy do tego samego utworu lub artystycznego wykonania rości sobie tytuł więcej niż jedna organizacja zbiorowego zarządzania. Nawet gdy podmiot uprawniony nie ma ustalonej przynależności stowarzyszeniowej albo co więcej pozostaje anonimowy, znalezienie właściwej organizacji jest możliwe.