Oczywiście, stopień szczegółowości opracowywania tekstu umowy uzależnić należy od jej skomplikowania, ponieważ błędem byłoby silenie się na tworzenie rozbudowanych kontraktów w przypadku drobnych transakcji, np. w przypadku umów o stworzenie mało skomplikowanych konstrukcyjnie dzieł, choćby krótkich form publicystycznych.

Z analizy przepisów ustawowych, takich jak np. ustawowe domniemanie odpłatności umów, wynika, iż obowiązujące prawo uprzywilejowuje dysponentów majątkowych praw autorskich lub majątkowych praw pokrewnych, gdyż dyspozycyjne rozstrzygnięcia ustawowe są dla nich korzystne, stojąc na straży ich wyłącznych uprawnień. Wobec enigmatyczności dużej części umów w praktyce chroni to twórców i artystów wykonawców przed niezamierzonym uszczuplaniem ich istotnych interesów.

Zapis pozwala mianowicie na zadysponowanie określonym prawem na wypadek śmierci bez decydowania o przeznaczeniu pozostałych składników majątkowych, które będą wówczas podlegały ogólnym zasadom dziedziczenia ustawowego. Zapis umożliwia twórcy i artyście wykonawcy przekazanie swoich praw instytucji czy osobie, która jego zdaniem będzie robiła właściwy użytek z przyznanego jej dobra niematerialnego. Jego przydatność ujawnia się zwłaszcza wówczas, gdy uprawniony nie posiada bliskich mu osób, godnych jego zdaniem pośmiertnego uposażenia.

W umowie określa się potencjalne korzyści, oczekiwane w związku z korzystaniem z danego dobra. Tymczasem może okazać się, iż jego popularność przerosła oczekiwania kontrahentów i licencjobiorca uzyskał dzięki niemu znacznie większe dochody, niż się pierwotnie spodziewano. W takiej sytuacji możliwa jest korekta ustaleń umownych co do wynagrodzenia. Z prośbą o nią podmiot uprawniony może się zwrócić do sądu, ale wyłącznie w razie rażącej dysproporcji między uzyskanym przez niego wynagrodzeniem a realnymi korzyściami licencjobiorcy lub nabywcy praw majątkowych (art. 44 i art. 92 ustawy).

Strony umowy mogą się ograniczyć do samych postanowień licencyjnych lub rozporządzających, jeżeli dobro chronione, którego dana transakcja dotyczy, w mo-mencie jej zawierania już istnieje. Przedmiotem umów licencyjnych i rozporządzających w czystej postaci jest więc wyłącznie przejście praw majątkowych lub udzielenie licencji, np. na zwielokrotnienie określonego wykonania utworu muzycznego na kasetach magnetofonowych.

Podobnie jak przy rozpatrywaniu umów z zakresu prawa autorskiego i praw po-krewnych, także w obrębie umów licencyjnych na preferowanie przez ustawodawcę ich poszczególnych modeli wskazują zawarte w ustawie domniemania pierwszeństwa. Zgodnie z nimi w sytuacji, gdy w tekście umowy nie występuje ustalenie co do jej charakteru, należy domniemywać, że strony zawarły umowę licencyjną niewyłączną (art. 67 ust. 2 ustawy) bez możliwości sublicencjonowania (art. 67 ust. 3 ustawy).

Podczas więc gdy dla statusu praw autorskich i praw pokrewnych jako praw wyłącznych podstawowe znaczenie mają przepisy ustawowe, w obrocie cywilno-prawnym, związanym z tymi prawami, duże znaczenie mają teksty zawieranych między konkretnymi kontrahentami umów, które uzupełniane są w razie potrzeby ustawowymi zapisami o charakterze względnie obowiązującym, umożliwiającymi zastąpienie ich odmiennymi postanowieniami kontraktowymi.

Należy przy tym zaznaczyć, że najczęściej w przypadku postępowania sądowego, w ramach którego dochodzi do ustalania istnienia praw autorskich lub praw pokrewnych, sąd decyduje się wobec zawiłości sprawy na powołanie biegłego, który przez wydanie opinii ma ułatwić orzeczenie właściwego wyroku. Opinia biegłego jest środkiem dowodowym dosyć kosztownym, dlatego też w interesie osoby uprawnionej leży, aby nie nadużywać ustalającej interwencji sądu.

Podsumowując powyższy wątek należy stwierdzić, że aby zorientować się, czy trwa ochrona w stosunku do danego utworu, trzeba przede wszystkim sprawdzić, czy według reguł ustawy z 1994 r. wygasły już majątkowe prawa autorskie do tego utworu. Jeżeli tak, to dalej z ochrony korzystać nie można (nie dotyczy to nie ograniczonych w czasie praw osobistych). Jeżeli zaś do wygaśnięcia praw jeszcze nie doszło, to ustawa będzie chronić przedmiotowy utwór do czasu, w którym wygaśnięcie to nastąpi.

Oba scharakteryzowane powyżej rodzaje przepadku nie stanowią typowych sankcji cywilnoprawnych, przewidzianych przez ustawę w ramach regulacji ochrony praw majątkowych. Omówienie ich razem z właściwymi roszczeniami cywilnoprawnymi jestjednak o tyle uzasadnione, iż spełniająone podobną funkcję represyjną. Stanowią wszak dla osoby dokonującej naruszenia dodatkową najczęściej dużą dolegliwość fi-nansową (zwłaszcza w przypadku drogiego sprzętu, który ulega przepadkowi).

Postępowanie kame jest z reguły postępowaniem publicznoprawnym. Co prawda, duża część bezprawnych czynów, wymierzonych w prawa autorskie lub prawa pokrewne, ściganych jest w trybie prywatnoskargowym, a więc wymaga złożenia przez pokrzywdzonego prywatnego aktu oskarżenia. Jednak także w takiej sytuacji prokurator może wszcząć postępowanie albo przyłączyć się do postępowania już wszczętego, jeżeli według jego oceny wymaga tego interes społeczny. Skutkiem powyższych działań prokuratora postępowanie toczy się dalej z urzędu, czyli według zasad postępowania publicznoskargowego, dopóki prokurator nie odstąpi od swojego oskarżenia (por. art. 60 KPK).

W przeciwnym przypadku wniesiony poprzednio pozew nie wywołuje skutków prawnych (art. 69 § 4 KPK na gruncie KPK z 1969 r. rozwiązanie to było dopuszczalne także w razie warunkowego umorzenia postępowania przygotowawczego – por. art. 59 § 4 dawnego KPK).

Z kolei w przypadku, gdy toczy się już postępowanie karne przed sądem, po-krzywdzony może w terminie zawitym 30 dni od daty odmowy przyjęcia lub pozo-stawienia powództwa cywilnego bez rozpoznania wnieść o przekazanie pozwu adhezyjnego sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych. Za dzień zgłoszenia przyjmuje się wówczas dzień wniesienia pozwu w postępowaniu karnym (art. 67 KPK). Żądanie przekazania powództwa adhezyjnego do sądu cywilnego przez sąd kamy może pokrzywdzony zgłosić także w razie zawieszenia postępowania karnego.

Treści testamentów przepisy ustawowe nie ujmują w żadne rygory. Istnieje tutaj bardzo duża swoboda. Spadkodawca powinien mimo to dbać o to, aby z tekstu testa-mentu dokładnie wynikało, jakie składniki swojego majątku i komu przekazuje na wy-padek własnej śmierci.

Ponieważ w testamencie rozstrzyga się o pośmiertnym losie całego majątku, w kontekście dysponowania na gruncie prawa spadkowego majątkowymi prawami autorskimi lub majątkowymi prawami pokrewnymi, na wyróżnienie zasługuje instytucja zapisu.

Tymczasem Kodeks cywilny w art. 471 i n. przewiduje ogólne zasady odpowie-dzialności kontraktowej, które wchodzą w zastosowanie niezależnie od przedmiotu określonej umowy, a więc także przy umowach z zakresu prawa autorskiego i praw pokrewnych.

Kodeksowa regulacja odpowiedzialności kontraktowej, w tym odpowiedzialności odszkodowawczej, jest ważna przede wszystkim przy umowach, które dotyczą innych poza artystycznymi wykonaniami przedmiotów praw pokrewnych, np. fonogramów. Szczególna regulacja odpowiedzialności umownej, przewidziana przez ustawę, dotyczy bowiem umów cywilnoprawnych zawieranych przez twórców lub artystów wykonawców. Ogólne zasady odpowiedzialności kontraktowej, ze względu na obszemość tematu

Najczęściej w praktyce część zapisów umownych pochodzi od kontrahentów, po-została zaś ich część wynika z brzmienia przepisów ustawowych. Regulacje ustawowe, normujące stosunki umowne, mają w większości charakter względnie obowiązujący. Oznacza to, iż pierwszeństwo przed nimi zyskują postanowienia kontraktowe wprowadzane do treści umowy przez strony danej transakcji. Tylko gdy nic innego one nie postanowią stosować należy przepisy ustawowe, mające charakter uzupełniający i porządkujący zarazem praktykę obrotu cywilnoprawnego.