W przypadku legalizacji korzystania z przedmiotów praw pokrewnych, powstałych przed wejściem nowelizowanej ustawy w życie (por. art. 126 ust. 2 ustawy), legalizacja ta została w wyniku zmiany ustawowej zawężona podmiotowo. Obecnie z jej dobrodziejstw nie mogą bowiem już korzystać, jak to było przed wejściem w życie nowelizacji, publiczne organizacje radiowe i telewizyjne (co pozostaje zresztą w zgodzie z wykreśleniem przeznaczonej dla nich licencji ustawowej z dawnego art. 21 ust. 1 ustawy), a jedynie szkoły w celach dydaktycznych.

Zgodnie bowiem z art. 12 KPC roszczenia majątkowe, wynikające bezpośrednio z przestępstwa, mogą być dochodzone w postępowaniu cywilnym albo w wypadkach w ustawie przewidzianych w postępowaniu karnym. Mimo iż dzięki temu rozwiązaniu można uniknąć równoległego uczestniczenia w dwóch odrębnych procesach, nie oznacza to, iż unika się w ten sposób wszelkich związków z postępowaniem cywilnym.

Minister Kultury jest naczelnym organem administracji państwowej, właściwym m.in. w zakresie prawa autorskiego i praw pokrewnych. Minister ten wydaje zezwolenia na administrowanie prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi w ramach tzw. zbiorowego zarządzania, jak również sprawuje nadzór nad poszczególnymi stowarzyszeniami, posiadającymi z mocy jego decyzji status organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi.

Z kolei licencje trwają w braku odmiennych postanowień umowy 5 lat. Mogą być one udzielane na czas oznaczony lub na czas nie oznaczony. Ich odpowiednikiem odnośnie do rzeczy są umowy najmu i dzierżawy.

Z drugiej strony, nabycie praw majątkowych na podstawie umów rozporządzających ma charakter trwały. Jeżeli nabywca nie zdecyduje się na ich przeniesienie na inną osobę, pozostaje on (ewentualnie jego spadkobiercy) uprawniony z tytułu praw majątkowych aż do chwili ich wygaśnięcia zgodnie z przepisami ustawy. Natomiast uprawnienia licencjobiorcy, uzyskane na podstawie umowy licencyjnej, wygasają po upływie czasu trwania umowy, kiedy to „wracają” one do licencjodawcy.

Ochronny charakter ma przepis, zgodnie z którym istnieje domniemanie odpłatności zawartej umowy, jeśli nie wynika z niej wyraźnie, iż podmiot praw autorskich lub praw pokrewnych zdecydował się na zadysponowanie przysługującym mu dobrem bez ekwiwalentu w postaci wynagrodzenia (por. art. 43 ust. 1 i art. 92 ustawy).

Zamawiający utwór czy artystyczne wykonanie nie może więc liczyć na to, że po-minięcie postanowienia o wynagrodzeniu w umowie o dzieło, względnie w „czystej” umowie rozporządzającej lub licencyjnej uchroni go przed koniecznością zadośću-czynienia słusznym roszczeniom podmiotu wyłącznie uprawnionego.

Uzupełnieniem ust. 2 art. 2 zmieniającej ustawy, istotnym dla producentów egzemplarzy fonogramów i wideogramów oraz ich dystrybutorów, jest ust. 4 powyższego artykułu. Pozwala on bowiem na kontynuację sprzedaży egzemplarzy fonogramów i wideogramów, np. utrwalających nie chronione w myśl przednowelizacyj- nych przepisów artystyczne wykonania (pochodzące sprzed 24.5.1974 r.), która to sprzedaż „zawartości magazynowej” przedsiębiorcy fono- lub wideograficznego ograniczona (uwarunkowana) została dwoma terminami: 1) jednorocznym od dnia wejścia ustawy w życie na jej przeprowadzenie (wyprzedanie wyprodukowanych przed wejściem nowelizacji w życie nośników) oraz 2) miesięcznym od dnia wejścia ustawy w życie na zgłoszenie przeznaczonych do niej egzemplarzy Ministrowi Kul- tury i Dziedzictwa Narodowego, które to zgłoszenie powinno wskazywać numer ka-talogowy nagrania, zawarte w nim utwory (z podaniem autorów, artystów wykonawców i czasu trwania nagrania) oraz liczbę i rodzaj egzemplarzy.

Wobec dużej popularności systemu zbiorowego zarządzania należy założyć, iż spory, wynikające ze stosowania tabel, będą powstawały na skutek pretensji wobec organizacji zbiorowego zarządzania nie tylko ze strony użytkowników, zobligowanych do wypłacania zgodnych z zatwierdzonymi stawkami wynagrodzeń, ale także na linii właściwa organizacja – podmiot uprawniony, którego ta organizacja reprezentuje. W praktyce obrotu wynagrodzenia autorskie i wykonawcze egzekwowane są bardzo często przez zrzeszające twórców lub artystów wykonawców stowarzyszenia, które postanowienia tabel powinny bezwzględnie respektować przy okazji zawierania umów licencyjnych w imieniu swoich członków. Komisja Prawa Autorskiego jest tu jedynie organem arbitrażowym, uruchamianym w razie potrzeby (powstania sporu).

Zarówno umowa rozporządzająca, jak i licencyjna, mogą być oczywiście bardziej szczegółowo klasyfikowane, np. z wyróżnianiem umów odpłatnych i nieodpłatnych (kategoria umów odpłatnych wiąże się z kwestią wynagrodzeń, która omówiona zostanie w kolejnym punkcie niniejszego rozdziału). Te dalsze podziały właściwe są dla umów w ogólności, stąd też nie będą tutaj bliżej przedstawiane.

Są to stowarzyszenia kwalifikowane. Ich liczba jest limitowana przez Ministra Kultury, który wydaje decyzje, nadające wnioskującym stowarzyszeniom status or-ganizacji zbiorowego zarządzania. Decyzje te są jednocześnie zezwoleniami na podjęcie działalności w zakresie zbiorowego zarządzania.

Mogą je uzyskać tylko stowarzyszenia dające rękojmię należytego zarządzania powierzonymi im prawami. Efektem ich wydania jest podział zrzeszających uprawnione podmioty stowarzyszeń na dwie grupy: 1) organizacje zbiorowego zarządzania oraz 2) pozostałe stowarzyszenia. Te drugie mają ograniczone możliwości w dziedzinie ochrony praw autorskich i praw pokrewnych.

W wypadku działalności gospodarczej prowadzenie jej w celach zarobkowych oznacza wszak nie tyle zyskowność poszczególnych kontraktów, co raczej całościowo pojmowanych interesów, zamykających się w pewnym okresie rozliczeniowym, np. w danym roku obrotowym (co znajduje odzwierciedlenie w stosownych sprawo-zdaniach finansowych przedsiębiorcy).

Sytuacja, w której określony przedsiębiorca decyduje się na działalność polegającą na zawodowej odsprzedaży praw autorskich lub praw pokrewnych, ma jednak właściwie jedynie teoretyczny charakter. Jest tak dlatego, ponieważ po pierwsze, nabycie praw na dobrach niematerialnych ma na celu przede wszystkim swobodę w wykorzystaniu danego dobra, nie zaś jego zyskowną odsprzedaż. Po drugie natomiast, umowy rozporządzające mają w obrocie drugorzędne znaczenie, ustępując bardziej opłacalnym licencjom (por. uwagi w punkcie 2. niniejszego rozdziału).

Artykuł 2 ust. 1 ustawy nowelizacyjnej, w zakresie dotyczącym utworów, stosuje się – pod warunkiem wzajemności – do obywateli państw obcych stale zamieszkujących za granicą (por. art. 2 ust. 5 ustawy zmieniającej). Dotyczy to np. wydłużenia czasu ochrony z 50 do 70 lat. Rozwiązanie to wzorowane jest na analogicznej konstrukcji z art. 124 ust. 2 nowelizowanej ustawy, odnoszącego się do „odżywania” ochrony utworów, do których prawa majątkowe już wygasły (także z punktu widzenia art. 2 ust. 5 ustawy nowelizacyjnej problematyka ta będzie miała najprawdopodobniej podstawowe praktyczne znaczenie).

Z kolei licencje wyłączne i niewyłączne różnią się między sobą swobodą licen-cjodawcy odnośnie do jednoczesnego udostępniania przysługującego mu dzieła wielu podmiotom. Jak sama nazwa wskazuje, w przypadku licencji wyłącznej licencjobiorca posiada umowną gwarancję, iż będące przedmiotem licencji dobro nie zostanie w jej zakresie udostępnione do korzystania innemu podmiotowi, co w praktyce znajduje najczęściej odzwierciedlenie w postaci zastrzegania wyłączności terytorialnej.

Prawa autorskie i prawa pokrewne nie stanowią bezpośrednio przedmiotu działalności gospodarczej. Ma to związek z tym, iż są to prawa wyłączne na dobrach niematerialnych, nie stanowiących towarów w powszechnym tego słowa znaczeniu.

Działalnością gospodarczą jest działalność prowadzona w celach zarobkowych i na własny rachunek podmiotu nią się zajmującego. Działalność gospodarcza może być prowadzona w różnych branżach. Z punktu widzenia majątkowych praw autorskich i majątkowych praw pokrewnych istotne znaczenie może mieć ewentualnie działalność usługowa lub handlowa.

Prawo karne obok prawa cywilnego stanowi drugi podstawowy system, w ramach którego chronione są prawa autorskie i prawa pokrewne. Karnoprawna ochrona tych praw uregulowana została w Rozdziale 14 ustawy, ale jest to regulacja jedynie fragmentaryczna, którą zaliczyć należy przede wszystkim do unormowań materialnego prawa karnego. Składają się bowiem na nią głównie uregulowania poszczególnych przestępstw, wymierzonych w interesy osób wyłącznie uprawnionych, stanowiące odpowiedniki części szczególnej Kodeksu karnego (od 1.9.1998 r. obowiązuje nowy Kodeks kamy, uchwalony przez Sejm 6.6.1997 r. – Dz.U. Nr 89, poz. 555).