W przypadku rozgraniczenia na licencje pełne i niepełne istotne jest to, czy li-cencjodawca przekazuje swojemu kontrahentowi uprawnienia do eksploatowania danego dzieła na wszystkich dostępnych, znanych w danej chwili polach jego eksploatacji, czy też zezwala jedynie na częściowe czerpanie korzyści wyłącznie w ramach pól eksploatacji wyraźnie w umowie wskazanych.

Po drugie, niezwykle istotne dla dochodzenia roszczeń przez uprawnionego są wprowadzone przez nową ustawę ułatwienia procesowe w tym zakresie. Chodzi tutaj w pierwszej kolejności o możliwość ścigania przestępstw z oskarżenia prywatnego, co uniezależnia pokrzywdzonego od oczekiwania na inicjatywę organów państwowych.

Po trzecie wreszcie, stworzone zostały organizacyjne formy, umożliwiające organom państwowym bezpośrednie reagowanie na działania piratów. Osoby unie- możliwiające lub utrudniające wykonywanie prawa do kontroli korzystania z utworu lub artystycznego wykonania mogą być bowiem ukarane grzywną (por. art. 119 ustawy).

Obecnie status organizacji zbiorowego zarządzania posiada trzynaście stowarzyszeń. Ich wykaz stanowi załącznik do powyższego obwieszczenia. Ich liczba zmniejszyła się o pięć. W przypadku bowiem stwierdzenia naruszenia zakresu udzielonego zezwolenia i jego nieusunięcia w wyznaczonym terminie, naruszenia przepisów prawa lub nienależytego wykonywania obowiązków w zakresie zarządzania powierzonymi danej organizacji prawami oraz ich ochrony Minister Kultury ma prawo zezwolenie to cofnąć, wydając w tym względzie stosowną decyzję (por. art. 104 ust. 4 i 5 ustawy).

Tabele wynagrodzeń przewidziane ustawą mają ten stan zmienić na korzyść autorów i artystów wykonawców. Za ich przestrzeganiem przemawia administracyjny tryb ich zatwierdzania, jak również zagwarantowana ustawowo możliwość dwuinstancyjnego rozstrzygania sporów wynikających na tle stosowania tabel.

Na straży respektowania stawek wynagrodzeń stoi Komisja Prawa Autorskiego, czyli organ je zatwierdzający oraz cywilne sądy okręgowe, weryfikujące indywidualne rozstrzygnięcia tej komisji w związku z praktycznym ich stosowaniem. Organem czuwającym nad prawidłowym korzystaniem z tabel jest wreszcie Minister Kultury, który nie tylko rozpatruje odwołania od orzeczeń Komisji w sprawie ich zatwierdzenia, ale także sprawuje nadzór w zakresie prawa autorskiego i praw pokrewnych nad organizacjami zbiorowego zarządzania tymi prawami.

Sądami karnymi właściwymi rzeczowo, do których należy się zwracać o ochronę, są sądy rejonowe, ponieważ przestępstwa wymierzone w prawa autorskie lub prawa pokrewne są wyłącznie występkami. Natomiast sądem karnym właściwym miejscowo jest sąd, w którego okręgu popełniono przestępstwo.

Przestępstwo uważa się za popełnione w miejscu, gdzie sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany albo gdzie skutek przestępny nastąpił lub miał nastąpić. Dopiero gdy miejsca popełnienia przestępstwa nie da się ustalić, wchodzą w grę inne, pomocnicze kryteria: 1) miejsce ujawnienia przestępstwa, 2) miejsce ujęcia oskarżonego, 3) miejsce ostatniego jego zamieszkania lub czasowego przebywania.

Jeśli strony umowy o dzieło nie są w stanie uznać swoich wzajemnych racji i pretensji, nie ma przeszkód, aby zwróciły się do sądu, który jest władny rozstrzygnąć autorytatywnie w przedmiocie spełniania przez zamówione dzieło ustawowych cech utworu. Generalnie jednak nie ma prawnej możliwości ingerowania w zapadłe między stronami ustalenia, skoro stosunki umowne rodzą zo-bowiązania o względnym jedynie charakterze, nie grożąc zasadniczo naruszaniem praw osób trzecich, oczywiście jeżeli zawierane są nie tylko z zachowaniem zasady swobody umów z art. 3531 KC, ale także bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa.

Mimo iż prawo autorskie i prawa pokrewne generalnie oparte są na zasadach właściwych dla prawa cywilnego, na funkcjonowanie systemu własności intelektualnej duży wpływ wywierają instytucje z zakresu prawa administracyjnego. Dotyczy to szeroko pojmowanych mechanizmów administracyjnoprawnych.

Z jednej bowiem strony, system prawa autorskiego i praw pokrewnych mocno osadzony jest w materialnym prawie administracyjnym w ścisłym tego słowa ro-zumieniu, a dokładnie w unormowaniach administracyjnych z zakresu resortu kultury i sztuki, dla którego centralnym ogniwem jest urząd Ministra Kultury.

Unormowania ustawy, poświęcone cywilnoprawnej ochronie praw autorskich i praw pokrewnych, to przede wszystkim materialnoprawne uregulowanie roszczeń, przysługujących z tytułu ich naruszenia (art. 78-80 ustawy). Poza ustawą drugą podstawą prawną jest dla nich Kodeks cywilny (art. 24 KC). Podczas gdy ustawa reguluje głównie roszczenia z tytułu naruszenia praw majątkowych oraz autorskich i wykonawczych praw osobistych, ochrona osobistych praw producentów fonogramów lub wideogramów, organizacji radiowych i telewizyjnych oraz wydawców powinna być oceniana biorąc pod uwagę regulację Kodeksu cywilnego (art. 23 i 24 KC w zw. z art. 43 KC).

Podsumowując powyższe spostrzeżenie można skonstatować, iż część dóbr nie-materialnych nie korzysta w ogóle z ochrony na podstawie przepisów ustawy ze względu na powstanie ich w odpowiednio odległej przeszłości (nie oznacza to, że konkretne dobro niematerialne nie mogło być chronione wcześniej na podstawie poprzednio obowiązującej regulacji, np. ustawy o prawie autorskim z 1952 r. – por. np. art. 127 ustawy). Dzieła zaś, które z ochrony ustawowej korzystają, chronione są co do sfery uprawnień majątkowych tylko do pewnego momentu.

Ochrona cywilnoprawna, wynikająca z ustawy, ma ograniczony zakres czasowy. Ograniczenie to przebiega na dwóch płaszczyznach:

– 1) na poziomie przedmiotu ochrony oraz

– 2) na poziomie uprawnień do niego.

Ad 1). Wyłączenie spod ochrony dotyczy całości uregulowań, wynikających z ustawy, dotyczących zarówno praw osobistych, jak i praw majątkowych. Skutkiem tego czasowego ograniczenia jest niepodleganie utworu lub odpowiednio przedmiotu praw pokrewnych ochronie na podstawie unormowań ustawy.

Postanowienia umowne mogą być rozróżniane na konieczne, stanowiące niezbędne minimum, które muszą znaleźć się w każdym kontrakcie danego rodzaju oraz uzupełniające, precyzujące bardziej szczegółowe ustalenia.

Pierwsze z powyższych zapisów umownych, znane w literaturze przedmiotu pod nazwą essentialia negotii, mają za zadanie wskazać na typ kontraktu (umowa rozporządzająca lub licencyjna, z ewentualnym nałożeniem się na nie konstrukcji umowy o dzieło) poprzez zgodne przyjęcie właściwych dla niego ustaleń w zakresie podstawowych praw i obowiązków stron umowy. Będą to odpowiednio zapisy dotyczące wynagrodzenia dysponenta chronionego dzieła za jego udostępnienie oraz charakteru tego udostępnienia (rozporządzającego lub licencyjnego) w stosunku do istniejącego już lub zamówionego dopiero dobra.

Podstawowym ogniwem powyższego systemu są organizacje zbiorowego za-rządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi. O ich znaczeniu decyduje pośredniczenie w ochronie powierzonych ich pieczy praw autorskich lub praw pokrewnych. Problematyka ta ma stanowić w najbliższej przyszłości przedmiot no-welizacji prawa autorskiego.

Natomiast pozostałe, uzupełniające zapisy umowy będą miały zawsze za zadanie wskazane powyżej postanowienia podstawowe rozwijać, wprowadzając dookre- ślające je uprawnienia i obowiązki stron danego kontraktu.

Umowy z zakresu prawa autorskiego i praw pokrewnych poddane są podobnie jak innego rodzaju kontrakty, zasadzie swobody umów (por. art. 353′ KC), która naj-pełniejszy wyraz znajduje w przypadku zgodnego kształtowania przez kontrahentów treści transakcji. Swoboda stron przejawia się tutaj nie tylko w możliwości uszcze- góławiania problematyki rozstrzyganej awaryjnie przez ustawę, ale także w przyjmo-waniu ustaleń w sprawach, nie znajdujących swojego normatywnego odpowiednika.

Z punktu widzenia podmiotu, którego prawo zostało naruszone, najważniejsza w kontekście ochrony jego uprawnień w ramach systemu zbiorowego zarządzania jest odpowiedź na pytanie, czy inicjatywa w ściganiu naruszenia należy jedynie do wyłącznie uprawnionego, czy też może on ponadto liczyć na interwencję odpowiedniej organizacji.

Zasadą prawa autorskiego i praw pokrewnych jest reprezentacja interesów podmiotów tych praw przez właściwe stowarzyszenie. Problem polega jedynie na jego ustaleniu. Pomocne są tutaj ustanowione przez ustawę domniemania. Zgodnie z nimi, organizacja zbiorowego zarządzania jest uprawniona do ochrony w odniesieniu do pól eksploatacji objętych swoim zarządzaniem i ma czynną legitymacje procesową w tym zakresie. Jeżeli zaś na danym polu eksploatacji działa więcej niż jedna organizacja zbiorowego zarządzania, organizacją właściwą w rozumieniu ustawy jest ta, do której należy twórca lub artysta wykonawca.