Stosownie do okoliczności sprawy, przewodniczący – na podstawie pozwu i innych pism procesowych – może wydać dalsze jeszcze zarządzenia, mające na celu przygotowanie rozprawy, a w szczególności:

– wezwać strony do stawienia się na rozprawę osobiście lub przez pełnomocnika (gdy np. zachodzi potrzeba przesłuchania stron lub istnieje możliwość zawarcia przez nie ugody)

Pisma procesowe w ścisłym znaczeniu są wnoszone do sądu przez strony lub innych uczestników postępowania. Natomiast pisma sądowe (m.in. zawiadomienia, orzeczenia) pochodzą od sądu i przeznaczone są dla stron.

Pisma stron i innych uczestników postępowania wnoszone są w celu wszczęcia postępowania lub w jego toku w związku ze sprawą. Zawierają one wnioski (żądania) i oświadczenia składane poza rozprawą (art. 125 k.p.c.) w związku z konkretną sprawą. Wprawdzie zasada ustności, na której opiera się proces cywilny, stwarza najdogodniejsze warunki do wyjaśnienia bezpośrednio na rozprawie okoliczności sprawy, niemniej jednak doniosła jest rola pism procesowych, które służą przede wszystkim do przygotowania ustnej rozprawy oraz do koniecznego porozumienia się sądu i stron poza rozprawą.

Wydając wierzycielowi tytuł wykonawczy na podstawie zarządzenia tymczasowego, dołączyć należy również odpis tego postanowienia z uzasadnieniem w celu przekazania go organowi egzekucyjnemu dla doręczenia dłużnikowi. W sprawach, w których wykonanie postanowienia następuje z urzędu, odpis postanowienia z uzasadnieniem przeznaczonym dla dłużnika sąd przesyła bezpośrednio organowi egzekucyjnemu. Gdy dłużnikowi nie doręcza się postanowienia, nie doręcza mu się także zażalenia wierzyciela na to postanowienie.

W procesie, jako głównym trybie postępowania rozpoznawczego, rozpa-trywane są także sprawy cywilne podlegające postępowaniu sądowemu z mocy przepisów pozakodeksowych (np. art. 42 § 2 prawa spółdzielczego), jeżeli przepisy te nie przewidują wyraźnie innego trybu (zwłaszcza nieprocesowego).

Zagadnienia właściwego trybu postępowania aktualizują się już w chwili wniesienia do sądu pisma wszczynającego postępowanie. Pismo takie kierownik sekretariatu przedstawia przewodniczącemu wydziału, który wydaje zarządzenie przede wszystkim co do zarejestrowania go w odpowiednim repertorium, określając w ten sposób właściwy dla rozpoznania danej sprawy tryb postępowania. Dopiero na podstawie zarządzenia przewodniczącego zakłada się akta sprawy (§ 26 instr. sąd.).

Sąd dokonuje czynności na posiedzeniach jawnych lub niejaw-nych. Posiedzenia jawne odbywają się z udziałem stron lub ich przedstawicieli oraz w zasadzie przy udziale publiczności, posiedzenia zaś niejawne odbywają się bez udziału stron i ich przedstawicieli oraz z wyłączeniem publiczności nie uczestniczy w nich także prokurator. Na posiedzenie niejawne mogą być jednak wezwane określone osoby. Na posiedzenie jawne wstęp na salę sądową mają – poza stronami i osobami wezwanymi – tylko osoby pełnoletnie (art. 148, 152 k.p.c.).

Udział w wydaniu wyroku tej samej instancji lub instancji wyższej nie stanowi przyczyny wyłączenia (natomiast wchodzi w grę wydanie orzeczenia na podstawie art. 383 k.p.c.). Ponadto sędzia, który brał udział w sporządzeniu ugody, jest wyłączony w sprawie, w której przesłanką żądania pozwu jest zarzut nieważności tej ugody lub zarzut wad oświadczenia woli.

Niewłaściwe lub niesumienne postępowanie stron, polegające na doko-nywaniu niezbędnych czynności procesowych z nadmiernym lub uporczywym przekraczaniem wyznaczonych przez sąd lub przewodniczącego terminów, powinno pociągać z reguły ujemne konsekwencje w postaci nałożenia obowiązku zwrotu kosztów wywołanych takim postępowaniem (patrz § 48).

Słuszność oraz wzgląd na prawdę obiektywną przemawia za tym, aby strona w razie niezawinionego uchybienia terminu mogła uwolnić się od ujemnych następstw. Celowi temu służy instytucja przywrócenia – na wniosek strony – uchybionego przez nią terminu (art. 168 k.p.c.). Nie jest jednak dopuszczalne przywrócenie terminu do złożenia środka odwoławczego od wyroku orzekającego unieważnienie małżeństwa lub rozwód albo ustalającego nieistnienie małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron zawarła po uprawomocnieniu się wyroku nowy związek małżeński (art. 170 k.p.c.).

– poziomie pracy sędziego świadczy nie tylko prawidłowość jego czynności z powodu widzenia ich zgodności z regułami procesowymi, lecz także – mówiąc najogólniej – kultura jego pracy, a zwłaszcza kultura sądzenia. Ma ona duże znaczenie w utrzymaniu autorytetu sądu i niezbędnego dla realizacji funkcji wymiaru sprawiedliwości zaufania

Metodyka pracy sędziego społecznego, w utrzymaniu rangi zawodu sędziego zgodnie z jego ustawowo i społecznie ustaloną wysoką pozycją. Kultura pracy sędziego ułatwia także skuteczne oddziaływanie wychowawcze sądu na osoby uczestniczące w procesie, m.in. przez ujawnienie tła konfliktu oraz wskazanie sposobów eliminacji jego przyczyn w przyszłości, na osoby spośród publiczności obecnej na sali sądowej lub zgłaszające się w sądzie w charakterze interesantów, a przez treść orzeczeń – oddziaływanie nierzadko na ogół społeczeństwa, kształtowanie jego świadomości obywatelskiej i kul-tury prawnej w duchu przestrzegania i poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego.

Należyte przygotowanie zwłaszcza pierwszej rozprawy często umożliwia rozstrzygnięcie na niej sprawy, bez potrzeby odroczenia rozprawy. Po wyznaczeniu terminu rozprawy przewodniczący wydaje zarządzenia potrzebne do ustalenia przez sąd podstawy faktycznej rozstrzygnięcia dotyczy to istotnych okoliczności faktycznych oraz środków dowodowych potrzebnych do wykazania prawdziwości tych okoliczności.

Właściwości miejscowej dotyczą poza tym inne, szczegółowo określone wypadki, a mianowicie:

– Strona, która nie mieszka w okręgu tego sądu, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy, może złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, a także wniosek o ustanowienie dla niej adwokata w sądzie rejonowym miejsca swego zamieszkania (art. 114 § 2 k.p.c.).

Brak zdolności procesowej jednej ze stron sąd uwzględnia z urzędu w każdym stanie sprawy, a więc aż do prawomocnego jej zakończenia. Brak ten najczęściej można uzupełnić, do czego sąd powinien dążyć (art. 70

1 71 k.p.c.), wyznaczając w tym celu – postanowieniem – stronie zainteresowanej odpowiedni termin, w sytuacjach zaś, w których ustanowienie przedstawiciela ustawowego powinno nastąpić z urzędu, należy zwrócić się do właściwego sądu opiekuńczego.

– przeprowadzanie problemowych i tematycznych wizytacji i lustracji w sądach,

– wizytowanie rozpraw i przedstawianie sędziom orzekającym oraz innym pracownikom sądów uwag i spostrzeżeń poczynionych w toku wizytacji,

– badanie zasadności skarg i wniosków,

– udział w naradach i szkoleniach zawodowych sędziów,

– inicjowanie wszczęcia postępowań wyjaśniających i dyscyplinarnych przez osoby i organy uprawnione.

– Sąd może zawiesić postępowanie z urzędu:

– jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego

– jeżeli osoba trzecia wystąpiła przeciwko obu stronom z interwencją główną

– jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od uprzedniej decyzji organu administracji państwowej

– jeżeli ujawni się czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej (art. 177 § 1 pkt 1-4 w zw. z art. 11 k.p.c.).

Orzeczenia sądu dotyczą rozstrzygnięcia co do istoty sprawy (orzeczenia merytoryczne) lub samego toku postępowania w sprawie, lub tylko pewnych zagadnień wpadkowych występujących w sprawie. W związku z tym orzeczenia dzielą się na wyroki i postanowienia poza tym rozróżnia się zarządzenia sądu i przewodniczącego.

Postanowienia wydawane w procesie mają mniej solenną formę niż wyrok, ze względu zaś na skutki dla postępowania dzielą się na kończące postępowanie w sprawie (np. umarzające postępowanie, odrzucające pozew) i na nie kończące postępowania w sprawie (np. co do zawieszenia lub podjęcia zawieszonego postępowania) nie zawierają one rozstrzygnięcia co do istoty sprawy.