Właściwości miejscowe sądu

Właściwości miejscowej dotyczą poza tym inne, szczegółowo określone wypadki, a mianowicie:

– Strona, która nie mieszka w okręgu tego sądu, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy, może złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, a także wniosek o ustanowienie dla niej adwokata w sądzie rejonowym miejsca swego zamieszkania (art. 114 § 2 k.p.c.).

– O zawezwanie do próby ugodowej – bez względu na właściwość rzeczową – można zwrócić się do sądu rejonowego ogólnie właściwego dla przeciwnika (art. 185 § 1 k.p.c.).

– Wniosek o zabezpieczenie dowodu podlega w zasadzie rozpatrzeniu przez sąd rozpoznający sprawę. Jednakże w wypadku nie cierpiącym zwłoki lub gdy postępowanie nie zostało jeszcze wszczęte – wniosek taki można złożyć w sądzie rejonowym, w którego okręgu dowód ma być przeprowadzony (art. 311 k.p.c.).

Jeżeli w myśl przepisów o właściwości miejscowej nie można na podstawie okoliczności sprawy jej ustalić, Sąd Najwyższy oznacza sąd, przed który należy wytoczyć powództwo (art. 45 k.p.c.). Jest to zatem wypadek tzw. właściwości d e I e g a c yj n ej.

Oznaczenie właściwego sądu następuje na wniosek strony lub z urzędu. W tym ostatnim wypadku sąd, do którego wniesiony został pozew, powinien wydać postanowienie co do przedstawienia w tym celu sprawy Sądowi Najwyższemu. Nie można jednak tak postąpić, gdy sprawa przekazana mu została przez inny sąd po stwierdzeniu niewłaściwości.

Istnieje możliwość poddania sporu sądowi, który według kodeksu nie jest właściwy miejscowo, nie dotyczy to jednak właściwości wyłącznej. Strony w umowie o właściwość sądu (tzw. umowie prorogacyjnej) mogą poddać innemu sądowi pierwszej instancji spór już wynikły lub spory mogące w przyszłości wyniknąć z oznaczonego stosunku prawnego jeśli przy tym nie postanowiły inaczej, sąd ten będzie wówczas wyłącznie właściwy (art. 46 k.p.c.). Jeśli np. strony umówiły się o poddanie sporu sądowi rejonowemu właściwemu według siedziby powoda, to w wypadku zmiany właściwości rzeczowej ze względu na wartość przedmiotu sporu, właściwy bądzie sąd wojewódzki – według tego samego kryterium – w którego okręgu powód ma swoją siedzibę.