Należyte przygotowanie rozprawy – przez czynności sądowe oraz czynności procesowe współdziałających z sądem stron – wywiera w istotnym stopniu wpływ na sprawny i celowy przebieg procesu.

Szczególnie doniosłe dla całego toku postępowania są czynności podej-mowane w okresie przygotowania pierwszej rozprawy (tj. pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę), na której – zgodnie z zasadą ekonomii procesowej – sprawa powinna w miarę możności zostać rozstrzygnięta. Doręczenie pozwu powoduje zawiśnięcie sporu, a pozwany może wnieść odpowiedź na pozew i wytoczyć powództwo wzajemne. Następnie w związku z doręczeniem pozwanemu pozwu, a powodowi odpowiedzi na pozew dojść może do wniesienia pozwu interwencyjnego, jak również do przypozwania lub zgłoszenia interwencji ubocznej. W tym też stadium procesu dochodzi zazwyczaj do jego ewentualnych przekształceń podmiotowych, bądź do zgłoszenia udziału w sprawie przez prokuratora lub organizację społeczną.

Postanowienia ogłoszone na posiedzeniu jawnym sąd uzasadnia tylko wtedy, gdy podlegają one zaskarżeniu i tylko na żądanie strony zgłoszone w terminie tygodniowym od dnia wydania postanowienia. Postanowienia te doręcza się tylko tej stronie, która zażądała sporządzenia uzasadnienia i doręczenia postanowienia z uzasadnieniem (art. 357 k.p.c.). Postanowienia wydane na posiedzeniu niejawnym sąd doręcza z urzędu obu stronom, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej (patrz np. art. 740 § 1 k.p.c.). Gdy stronie przysługuje środek zaskarżenia, postanowienie należy doręczyć z uzasadnieniem doręczając postanowienie należy pouczyć stronę jwystępujacą w sprawjjeJjfizjądwokata o dopuszczalności, terminie i spo- sobie-waiesienia środka-zaskarżenia. Uzasadnienie, o którym wyżej była mowa, powinno zostać sporządzone w ciągu tygodnia od dnia wydania postanowienia na posiedzeniu niejawnym jeżeTTpostanowienie wydano na^jesretfzerTiTr73Wnyrn7 termin tygodniowy liczy się od dnia, w którym zażądano jego doręczenia, a gdy żądania takiego nie było – od dnia wniesienia zażalenia (jeżeli, oczywiście nie podlega ono odrzuceniu). Postanowień, które odnoszą się wyłącznie do innych osób (świadka, biegłego, osoby trzeciej), nie doręcza się stronom osobom, których te postanowienia dotyczą, doręcza się je tylko wówczas, gdy nie były one obecne na posiedzeniu, na którym postanowienia te zostały wydane (art. 357 k.p.c.).

Kodeks nie przewiduje wyłączenia sędziów, a jedynie wyłączenie sędziego jednakże – możliwe w praktyce, aczkolwiek bardzo rzadko zdarzające się – wyłączenie wszystkich sędziów danego sądu sprowadza się w rzeczywistości do wyłączenia sądu.

Przyczyny, mające swe źródło w niepewności co do bezstronności konkretnego sędziego w rozpoznaniu określonej sprawy, dzielą się na dwie grupy uzasadniające wyłączenie sędziego – bądź z mocy samej ustawy, bądź na jego żądanie lub wniosek strony.

Efektywność metodycznej pracy sędziego przy rozpoznawaniu spraw cywilnych zależy w decydującej mierze od stałego podnoszenia kwali-fikacji zawodowych. Zakres wiedzy zawodowej sędziego musi być szczególnie rozległy, obejmuje bowiem zarówno znajomość i umiejętność stosowania prawa według aktualnego jego stanu, jak i znajomość aktualnych, podstawowych problemów społecznych, gospodarczych i politycznych.

Poza czynnościami zleconymi wyraźnie przez przewodniczącego wydziału, o których była mowa, przewodniczący posiedzenia czuwa w szczególności, aby:

– posiedzenie rozpoczęło się punktualnie,

– w toku postępowania nie pominięto okoliczności koniecznych do wyjaśnienia sprawy i jej szybkiego zakończenia oraz aby rozstrzygnięto na posiedzeniu wnioski stron,

Terminy ustawowe biegną od momentu początkowego oznaczonego prze-pisem kodeksu natomiast bieg terminu sądowego rozpoczyna się od ogłosze-nia w tym przedmiocie postanowienia lub zarządzenia, a gdy kodeks przewiduje doręczenie z urzędu – od jego doręczenia (art. 164 k.p.c.). Terminy oblicza się według przepisów art. 111-115 k.c. Przypomnienia zwłaszcza wymaga zasada, według której – jeżeli koniec terminu przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy – termin upływa dnia następnego.

W zakresie kierowania poza posiedzeniami postępowaniem w przydzielonych do swojego referatu (docernatu) sprawach cywilnych, sędzia – oprócz wydawania w związku z tym pisemnych zarządzeń – powinien także podejmować inne celowe i niezbędne czynności, wśród których przykładowo wymienić można: omawianie z biegłymi podstawowych założeń i zakresu zleconych im ekspertyz, zasięganie informacji od organów administracji, władz i urzędów, uzgadnianie z prezesem sądu lub przewodniczącym wydziału niektórych kwestii porządkowych (np. co do czasu i miejsca wyznaczenia posiedzenia poza budynkiem sądowym lub wydanie

W postępowaniu nieprocesowym sprawy rozpoznaje sąd w osobie jednego sędziego, bez udziału ławników (art. 509 k.p.c.). Jednakże sąd w składzie ławniczym rozpoznaje sprawy:

– o pozbawienie władzy rodzicielskiej

– o udzielenie zezwolenia rodzicom i opiekunom na rozporządzenie majątkiem dziecka

– o przysposobienie

– o dział spadku

Stosownie do ustalonego przez kolegium administracyjne sądu woje-wódzkiego na każdy rok podziału czynności sądowych (art. 41 u.s.p.) w sądach wojewódzkich i sądach rejonowych poszczególni sędziowie zostają przydzieleni do pracy m.in. w wydziałach cywilnych.

Sędziego w jego czynnościach może zastąpić sędzia tego samego sądu, sądu równorzędnego lub wyższego albo niższego. Spełnienie czynności przez innego sędziego niż ten, który był do niej powołany według podziału czynności, nie wpływa na jej ważność (art. 369 pkt 4 k.p.c., art. 24 § 1 i art. 26 u.s.p.).

Sąd pierwszej instancji, który wydał zaskarżone orzeczenie uchylone następnie w toku instancji, może rozpoznać ponownie sprawę tylko w innym składzie (art. 388 § 1 k.p.c.), czyli w takim, w którym nie bierze udziału żaden z sędziów (ławników), którzy wydali uchylone orzeczenie.

Poza wymienionym wyżej wyjątkiem zarówno względy celowości, jak i zasada bezpośredniości przemawiają za tym, aby w toku sprawy nie dochodziło do zmiany składu sądu. Jest to zaś niedopuszczalne po zamknięciu rozprawy bezpośrednio poprzedzającej wydanie orzeczenia (art. 323 k.p.c.).

– wniosku o zwolnienie od obowiązku uiszczenia kosztów sądowych oraz od zażalenia na postanowienie w tym przedmiocie,

– wniosku o zabezpieczenie powództwa lub roszczenia w postępowaniu nieprocesowym zgłoszonego w piśmie rozpoczynającym postępowanie,

– wniosku będącego podstawą wszczęcia przez sąd opiekuńczy po-stępowania z urzędu oraz od pism składanych sądowi opiekuńczemu w wykonaniu obowiązku wynikającego z ustawy albo nałożonego przez sąd,

Dalsze szczególne wymagania dotyczą tzw. kwalifikowanych pism procesowych, np. pozwu, środka odwoławczego (zostały one omówione przy każdym z tych pism osobno).

Stronie działającej w sprawie bez adwokata, która sama nie potrafi opracować pisma procesowego według wymagań kodeksu, sąd (przewodniczący) powinien udzielić niezbędnych wskazówek (art. 5 k.p.c.).

– imię, nazwisko i miejsce zamieszkania wezwanego

– sąd oraz miejsce i czas rozprawy

– strony i przedmiot sprawy

– skutki niestawiennictwa – zależne od tego, kogo wezwanie dotyczy (np. w wypadku niestawiennictwa świadka mogą być w stosunku do niego zastosowane środki przymusu, w wypadku niestawiennictwa pozwanego może być wydany wyrok zaoczny).

Oznaczenie w wezwaniu, że celem posiedzenia sądowego jest właśnie rozprawa, wiąże sąd, błędne zaś oznaczenie tego celu, np. przez podanie posiedzenia pojednawczego zamiast rozprawy, może spowodować nieprzybycie strony na rozprawę i tym samym pozbawienie jej możności obrony swych praw.

– wydawanie zarządzeń w związku z przygotowaniem posiedzenia i zarządzeń w toku postępowania poza posiedzeniem, chyba że czynności te zastrzegł sobie przewodniczący posiedzenia albo przewodniczący wydziału (nie dotyczy to jednak postępowania odwoławczego)

– czuwanie, aby w razie niezamieszczenia w orzeczeniu koniecznego rozstrzygnięcia co do kosztów sądowych postanowienie w tym przedmiocie zostało wydane niezwłocznie.