Kodeks nie przewiduje wyłączenia sędziów, a jedynie wyłączenie sędziego jednakże – możliwe w praktyce, aczkolwiek bardzo rzadko zdarzające się – wyłączenie wszystkich sędziów danego sądu sprowadza się w rzeczywistości do wyłączenia sądu.
Przyczyny, mające swe źródło w niepewności co do bezstronności konkretnego sędziego w rozpoznaniu określonej sprawy, dzielą się na dwie grupy uzasadniające wyłączenie sędziego – bądź z mocy samej ustawy, bądź na jego żądanie lub wniosek strony.
– w sprawach, w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziałuje na jego prawa lub obowiązki (gdy np. występuje w sprawie jako powód, jest wierzycielem lub dłużnikiem solidarnym strony czy zobowiązanym z tytułu regresu)
– w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia powody wyłączenia trwają także po ustaniu małżeństwa (na skutek rozwodu albo unieważnienia), przysposobienia, opieki lub kurateli (chodzi tutaj o małżonka, krewnych i powinowatych sędziego, którzy są stroną w procesie lub uczestnikami postępowania)
– w sprawach osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli (podstawę wyłączenia stanowi także związanie z tytułu ustanowienia doradcą tymczasowym w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie)
– w sprawach, w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo był radcą prawnym jednej ze stron (chodzi tu o stosunek pełnomocnictwa oraz stosunek pomiędzy stroną a radcą w danej sprawie, jak i poza nią)
– w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia oraz w sprawach o ważność aktu prawnego sporządzonego z jego udziałem lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator.
Najnowsze komentarze