Cofnięcie pozwu – jako czynność dyspozytywna – podlega kontroli sądu, który powinien uznać ją za niedopuszczalną, jeżeli jest niezgodna z prawem lub z zasadami współżycia społecznego albo rażąco narusza usprawiedliwiony interes powoda. Kontrola sądu rozciąga się na wszystkie wypadki cofnięcia pozwu, zrzeczenia się i ograniczenia roszczenia, bez względu na rodzaj sprawy. Uwagi sądu wymaga zwłaszcza zrzeczenie się roszczenia, gdyż zamyka ono stronie drogę do jego dochodzenia w przyszłości. Szczególną przy tym ostrożność należy zachować przy ocenie – według wymienionych kryteriów – dopuszczalności cofnięcia pozwu w sprawach rodzinnych, gdy czynność taka może grozić stratą dla własności społecznej lub gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że dokonana została w celu pokrzywdzenia innych uprawnionych osób (np. cofnięcia pozwu o przyjęcie w poczet członków spółdzielni, gdy powód w sprawie o podział majątku wspólnego dochodzi spółdzielczego prawa do lokalu w pozwanej spółdzielni). Zrzeczenie się roszczenia w stosunku do jednego z dłużników solidarnych nie narusza usprawiedliwionego interesu drugiego pozwanego, którego ewentualne roszczenie regresowe względem pierwszego z pozwanych wymagałoby osobnego rozstrzygnięcia.

Sąd, który wydał zarządzenie tymczasowe, może je zmienić lub uchylić na wniosek dłużnika w każdym czasie (dopóki trwa zabezpieczenie), gdy odpadnie lub zmieni się przyczyna zabezpieczenia albo gdy dłużnik złoży do depozytu sądowego sumę wystarczającą do zabezpieczenia (art. 742 § 1 i 2 k.p.c.). Postanowienie w tym wypadku może zapaść tylko po przeprowadzeniu rozprawy, którą wyznaczyć można oddzielnie bądź łącznie z rozpoznaniem istoty sprawy. Za postanowienie zmieniające zarządzenie tymczasowe uznać można tylko takie, którym uwzględniono wniosek dłużnika (na jego korzyść) natomiast żądanie wierzyciela o zwiększenie zakresu uzyskanego już zabezpieczenia traktować należy jako wniosek o dodatkowe zabezpieczenie, który może zostać rozpoznany na posiedzeniu niejawnym.

Ponadto przewodniczący posiedzenia w sprawie rozpoznawanej kolegialnie czuwa w szczególności, aby:

– członkowie składu orzekającego zaznajomili się z aktami sprawy przed posiedzeniem oraz decyduje o tym, czy w sprawie ma się odbyć narada wstępna

– podczas narady omówiono szczegółowo wszystkie wyłaniające się zagadnienia faktyczne i prawne (§ 67 reg.).

Ze szczególną sytuacją uzasadniającą umorzenie zawieszonego postępowania mamy do czynienia:

– wskutek bezczynności stron, gdy zawieszenie nastąpiło właśnie z tego powodu, albo na ich zgodny wniosek lub na wniosek spadkobiercy, jeżeli wniosek o podjęcie postępowania nie został zgłoszony w ciągu trzech lat od daty postanowienia o zawieszeniu

W postępowaniu nieprocesowym wszelkie orzeczenia mają formę po-stanowień, jednakże wyróżnienia wymagają postanowienia orzekające co do istoty sprawy – zrównane w zasadzie, ze względu na swoją treść, z wyrokami (art. 516 k.p.c.). Wydane na posiedzeniu niejawnym postanowienie oddalające wniosek (art. 514 § 2 k.p.c.) doręcza się tylko wnioskodawcy.

Odróżnienia od postanowień wymagają zarządzenia wydawane przez sąd lub przez przewodniczącego, a dotyczące toku postępowania. Wśród pierwszych wymienić można przykładowo zarządzenie przeprowadzenia dochodzenia w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron oraz dla ustalenia potrzebnych dowodów przewodniczący natomiast wydaję zarządzenia w celu przygotowania procesu i rozprawy. Niektóre zarządzenia zrównane są z postanowieniami pod wzglądem dopuszczalności zaskarżenia, np. zarządzenia przewodniczącego w przedmiocie zwrotu pozwu

Strony i ich organy lub przedstawiciele ustawowi mogą działać przed sądem osobiście albo przez pełnomocników (art. 86 k.p.c.). Odnosi się to do tych stron, które mają pełną zdolność do czynności procesowych albo zdolność ograniczoną, lecz aktualną w danej sprawie. Możliwe jest jednoczesne działanie strony i jej pełnomocnika strona występująca jednocześnie z pełnomocnikiem może niezwłocznie prostować lub odwoływać jego oświadczenie (art. 93 k.p.c.). Stosownie do okoliczności (np. w sprawie szczególnie zawiłej bądź ze względu na nieporadność strony lub niski stopień jej inteligencji) przewodniczący powinien zwrócić uwagę stronie na celowość ustanowienia pełnomocnika procesowego (art. 212 k.p.c.).

Proces cywilny, w którym – jak wiadomo – występują zawsze dwie przeciwstawne strony, może ulegać w swoim toku różnym przekształceniom podmiotowym polegającym bądź na zmianie stron – gdy na

miejsce dotychczasowego podmiotu występującego w procesie w charakterze strony wstępuje inny podmiot, a dotychczasowy zostaje zwolniony od udziału w sprawie (np. za zgodą stron lub wskutek następstwa prawnego), bądź na dopuszczeniu do udziału w sprawie obok dotychczasowych nowych podmiotów w charakterze stron, co z kolei prowadzi do wytworzenia się szczególnego współuczestnictwa w sporze.

W procesie regułą jest, że merytoryczne rozpoznanie sprawy przez sąd orzekający następuje na rozprawie jednakże sąd może wyznaczyć rozprawę także wówczas, gdy sprawa podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym (art. 148 k.p.c.), np. w celu rozpoznania zgodnego wniosku stron o zawieszenie postępowania, jeżeli istnieje potrzeba bardziej szczegółowego zbadania kwestii incydentalnej itp. Poza tym wyjątkiem rozprawę wyznacza przewodniczący w drodze zarządzenia (art. 149 § 1, art. 206 k.p.c.). Wyznaczenie rozprawy następuje z urzędu i wnioski stron nie mają w tym zakresie wiążącego znaczenia, mogą natomiast zostać uwzględnione przez przewodniczącego, jeżeli uzna je za uzasadnione.

Doniosłość funkcji sądowego wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych wymaga, aby rozpoznawane one były przez sądy właściwe (kompetentne) ze względu na zakres spraw przekazanych im do rozpoznania i o odpowiednio ustalonym składzie.

Na podstawowym założeniu prawidłowego rozpoznawania spraw cywilnych opiara się rozróżnienie i podział tych spraw między sądy w następujących płaszczyznach:

Postępowanie sądowe cywilne jest zorganizowanym działaniem sądu z udziałem zainteresowanych podmiotów tego postępowania (stron, uczestników postępowania, prokuratora, organizacji społecznych) składają się na nie czynności tych podmiotów zwane czynnościami procesowy- m i, podejmowane na podstawie i w ramach przepisów procesowych.

Aby postępowanie sądowe mogło przebiegać sprawnie i efektywnie – od wszczęcia do rozstrzgnięcia sprawy – wszystkie czynności procesowe muszą być podejmowane w odpowiedniej formie, miejscu, czasie i kolejności oraz we wzajemnym ze sobą połączeniu. Zgodnie z zasadą procesową kierownictwa sędziowskiego rolę organizatora i koordynatora tych czynności spełnia sąd jako organ państwowy sprawujący wymiar sprawiedliwości. Dlatego też tego rodzaju czynności procesowe sądu zwane są także „czynnościami kierującymi”.

Kurator uprawniony jest do otrzymania za swoje czynności wynagrodzenia, którego wysokość zależy od nakładu jego pracy oraz od rodzaju i stopnia zawiłości sprawy, a ustala się je według przepisów w sprawie wynagrodzenia adwokatów za wykonywanie czynności zawodowych.

Wysokość wynagrodzenia kuratorów będących adwokatami nie może przekraczać stawek zasadniczego wynagrodzenia, a wysokość wynagrodzenia innych kuratorów – pięćdziesięciu procent tych stawek. Wypłata przyznanego kuratorowi wynagrodzenia następuje na podstawie postanowienia sądu rozpoznającego sprawę.

Ograniczenie rozprawy może się odnieść np. do zagadnienia wstępnego dotyczącego samej zasady roszczenia następstwem rozpatrzenia tego zagadnienia może być wydanie przez sąd wyroku wstępnego.

Dla spraw rozpoznawanych łącznie prowadzi się jedne akta pod wspólną sygnaturą w razie zaś rozłączenia spraw zakłada się osobne akta dla sprawy wyłączonej (§ 30 i 31 instr. sąd.).

Poza tym sądy wojewódzkie – w postępowaniu jednoinstancyjnym – rozpoznają sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, w których wniesiono odwołanie od decyzji organów rentowych dotyczących:

– ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia rodzinnego,

– emerytur i rent,

– świadczeń z funduszu alimentacyjnego,

– innych świadczeń w sprawach należących do właściwości ZUS,

Zmiana stron w procesie pociąga za sobą zwolnienie od udziału w sprawie dotychczasowego podmiotu, zamiast którego nowy podmiot uprawniony jest do dokonywania czynności dopuszczalnych w danym stanie sprawy. Jednakże czynności dokonane wcześniej wobec jego poprzednika pozostają w mocy, a nadto strona przeciwna nie traci zarzutów, jakie miała do niego. Taka zmiana stron może nastąpić w następujących wypadkach: