Wytoczenie powództwa i wstępne czynności sądowe

Istotną treść powództwa stanowi roszczenie procesowe, na które składa się dokładnie określone żądanie (żądanie pozwu), zindywidualizowane przez podanie uzasadniających je okoliczności faktycznych (podstawa powództwa). Oznaczenie przez powoda roszczenia procesowego wyznacza w zasadzie przedmiot rozpoznania sądu, który tylko wyjątkowo może wyjść poza niego. Powód zaś – w określonych warunkach – może zmienić swoje żądanie, co pociągnie za sobą zmianę przedmiotu rozpoznania sprawy.

– I. Powództwo o świadczenie – najczęstsze w praktyce – zawiera żądanie zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda określonego świadczenia, np. zasądzenia sumy pieniężnej należnej z umowy, obowiązku alimentacyjnego lub tytułem odszkodowania z czynu niedozwolonego (powództwo o zapłatę) albo o wydanie rzeczy (powództwo windykacyj- ne). Treścią świadczenia – według prawa materialnego – może być danie, czynienie, nieczynienie, zaprzestanie lub znoszenie. Możliwe jest dochodzenie przyszłych powtarzających się świadczeń, jeżeli nie sprzeciwia się temu treść łączącego strony stosunku prawnego (art. 190 k.p.c.).

– II. Powództwo o ustalenie prawa lub stosunku prawnego (art. 189 k.p.c.) zmierza do stwierdzenia wyrokiem sądowym w odniesieniu do pozwanego, że oznaczone prawo lub oznaczony stosunek prawny (np. prawo własności lub stosunek najmu) istnieje albo nie istnieje. Wchodzą tutaj w grę różnego rodzaju prawa i stosunki prawne, zarówno osobiste, jak i majątkowe, z dziedziny prawa cywilnego, a także prawa rodzinnego. Nie można natomiast żądać ustalenia faktu lub stanu psychicznego (np. dobrej wiary strony, właściwości jakiejś rzeczy). Z powództwem może wystąpić tylko ten, kto ma interes prawny w ustaleniu istnienia albo nieistnienia prawa lub stosunku prawnego, przy czym interes ten wyłączony jest zwłaszcza wówczas, gdy możliwe jest w konkretnej sytuacji wytoczenie powództwa o świadczenie.

– III. Powództwo o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego zmierza nie do stwierdzenia istniejącego stanu prawnego, lecz do stworzenia w drodze wyroku (konstytutywnego) nowego stanu prawnego albo do przekształcenia już istniejącego (np. zniesienie wspólności majątkowej małżonków albo uznanie czynności prawnej za bezskuteczną). Do powództw o ukształtowanie prawa zalicza się także powództwa przeciw- egzekucyjne. Z istoty powództwa o ukształtowanie stosunku prawnego wynika, że w sprawie powinny występować te wszystkie osoby, których stosunek prawny ma być ukształtowany wyrokiem.