Wszczęcie procesu i dalsze czynności

Wszczęcie procesu następuje na skutek wytoczenia powództwa, nie może on być wszczęty z urzędu. Także inicjatywa prokuratora lub organizacji społecznej wszczęcia procesu wyraża się w wytoczeniu powództwa. W szczególnym wypadku powództwo może zostać zgłoszone ustnie w sądzie do protokołu. Wytoczenie powództwa jest czynnością procesową najbardziej typową dla sądowego dochodzenia roszczeń przez osoby fizyczne lub prawne poszukujące ochrony swoich praw osobistych lub majątkowych.

Po wniesieniu do sądu pozwu (wytoczeniu powództwa) jest on badany przez przewodniczącego – najpierw w celu stwierdzenia istnienia wymagań formalnych dla wszczęcia procesu, następnie zaś, tj. po wszczęciu procesu, w celu stwierdzenia istnienia przesłanek rozpoznania sprawy co do jej istoty. Na skutek wniesienia pozwu i nadania mu biegu – w drodze zarządzenia przewodniczącego – proces zostaje wszczęty, natomiast dopiero wskutek doręczenia pozwu pozwanemu proces toczy się.

Poza czynnościami wstępnymi (przygotowawczymi) przewodniczącego, związanymi z wniesieniem pozwu, oraz czynnościami przewodniczącego

i sądu następującymi po wszczęciu procesu, szereg czynności sądowych – już w toku sprawy – podejmowanych jest z urzędu bądź na wniosek stron albo w związku z ich czynnościami procesowymi.

W odróżnieniu od procesu, postępowanie nieprocesowe może zostać wszczęte zarówno na skutek wniesienia wniosku przez osobę uprawnioną, jak również z urzędu w wypadkach w ustawie przewidzianych. Jeśli przy tym o wszczęcie postępowania w sprawie, która mogła zostać wszczęta z urzędu, wpłynął wcześniej wniosek, postępowanie powinno zostać wszczęte na wniosek. Sąd nie wydaje żadnego postanowienia o wszczęciu postępowania, także wtedy, gdy wszczyna je z urzędu. W tym ostatnim wypadku dniem wszczęcia postępowania jest data podjęcia w sprawie pierwszej czynności sądowej.