Przyczyny wyłączenia sędziego

Wskazane jest złożenie wyjaśnienia na piśmie może ono zostać także złożone ustnie do protokołu posiedzenia niejawnego, na którym sąd rozpoznaje wniosek. Autorytet moralny sędziego przemawia za wiarygodnością złożonego wyjaśnienia i jeżeli strona żądająca wyłączenia zaprzecza jego prawdziwości, obowiązana jest wskazać i udowodnić okoliczności, które by podważały tę wiarygodność.

Zgłaszającego w złej wierze wniosek o wyłączenie sędziego sąd, oddalając wniosek, skaże na grzywnę (art. 53 k.p.c.). Zgłaszającym jest nie tylko uczestnik sprawy, lecz również jego przedstawiciel ustawowy i pełnomocnik procesowy. Zła wiara polega tutaj na przedstawieniu przyczyn wyłączenia świadomie nieprawdziwie albo w nawiązaniu do niewiarygodnych twierdzeń bez ich sprawdzenia wskutek rażącego niedbalstwa.

W wypadku wyłączenia sędziego z przyczyn uzasadnionych z mocy samej ustawy postanowienie sądu ma charakter deklaratywny, w razie zaś wyłączenia sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony – ma ono charakter konstytutywny.

Jeżeli wykonanie zaskarżonego przez stronę postanowienia oddalającego jej wniosek o wyłączenie sędziego nie zostało wstrzymane przez sąd pierwszej instancji, można od razu przystąpić do rozpoznania sprawy z udziałem tego sędziego.

W sytuacji, gdy sędzia zawiadomił sąd o zachodzącej podstawie swego wyłączenia jeszcze przed przystąpieniem do rozpoznania sprawy, a co do przyczyn jego wyłączenia nie ma wątpliwości, przewodniczący wydziału powinien wyznaczyć innego sędziego do rozpoznania tej spra wy zbędne staje się wtedy wydanie przez sąd postanowienia o wyłączeniu.

Udział w rozpoznawaniu sprawy sędziego wyłączonego z mocy ustawy pociąga za sobą nieważność postępowania, a w określonych warunkach uzasadniać może wznowienie postępowania.

W postępowaniu nieprocesowym do żądania – tak jak strona w procesie – wyłączenia sędziego uprawniony jest uczestnik tego postępowania (choćby tylko jeden). Przystąpienie danego uczestnika do postępowania przez wzięcie w nim udziału przed sądem – także przez podjęcie czynności procesowej dokonanej na piśmie (art. 510 k.p.c.) – można uważać za jednoznaczne z przystąpienniem strony do rozprawy.