Działanie stron i współuczestników sporu

Podstawowym wymaganiem skutecznego występowania strony w procesie, a więc działania dla osiągnięcia zamierzonego celu, jest posiadanie przez nią zdolności sądowej. Każda osoba fizyczna i prawna ma zdolność sądową ma ją także organizacja społeczna dopuszczona do działania na podstawie obowiązujących przepisów, choćby nie miała osobowości prawnej (art. 64 k.c.). W postępowaniu przed sądem gospodarczym zdolność sądową mają także podmioty gospodarcze będące jednostkami organizacyjnymi nie mającymi osobowości prawnej, utworzone zgodnie z przepisami prawa, jeżeli ich przedmiot działalności obejmuje prowadzenie działalności gospodarczej (art. 479 k.p.c.).

Aby strona mogła osobiście działać, czyli podejmować sama czynności procesowe, musi ponadto mieć zdolność procesową przy czym zdolność tę musi również mieć osoba, która podejmuje czynności za stronę w jej imieniu (przedstawiciel ustawowy, pełnomocnik procesowy).

Zdolność procesową mają osoby fizyczne, które mają pełną zdolność do czynności prawnych, czyli pełnoletnie nie ubezwłasnowolnione (art. 65 k.p.c. w zw. z art. 10 i 11 k.c.) przy czym osoba pełnoletnia nie ubezwłasnowolniona ma zdolność procesową, choćby nawet była chora psychicznie. Natomiast ograniczoną zdolność procesową mają osoby ograniczone w zdolności do czynności prawnych, które ukończyły lat trzynaście, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Mogą one podejmować czynności procesowe w sprawach wynikających z czynności prawnych, których mogą dokonywać samodzielnie (art. 65 § 2 k.p.c. w zw. z art. 20-22 k.c.). Osoba fizyczna nie mająca zdolności procesowej (czy to zupełnie, czy w danej sprawie) może podejmować czynności procesowe tylko przez swojego przedstawiciela ustawowego (art. 66 k.p.c.). O tym, kto jest przedstawicielem ustawowym i jaki jest zakres jego umocowania, decyduje prawo materialne (patrz np. art. 98 § 2 i art. 99 k.r.o.). W granicach umocowania czynności przedstawiciela (i jego zanie-chania) wywołują skutek na rzecz strony i przeciwko niej dotyczy to także kosztów postępowania oraz zwolnienia od nich. Sąd powinien dopilnować, aby osoba przedstawiciela ustawowego była dokładnie określona.

W postępowaniu nieprocesowym, gdy wchodzi w grę wezwanie lub wysłuchanie osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, albo doręczenie jej pisma procesowego, sąd może tych czynności zaniechać, jeżeli byłoby to niecelowe ze względu na stan zdrowia tej osoby stwierdzony orzeczeniem biegłego. W takim wypadku nie wydaje się co do tego osobnego postanowienia. Natomiast, jeśli osoba ta nie ma przestawiciela ustawowego, sąd orzekający powinien – w celu ochrony w toku postępowania jej praw – ustanowić dla niej kuratora (art. 547 k.p.c. ustanowienie w tym trybie kuratora różni się od ustanowienia w trybie art. 548 doradcy tymczasowego).

Zdolność procesową mają osoby prawne, a także organizacje społeczne dopuszczone do działania w procesie, choćby nie miały osobowości prawnej. Osoby prawne i wymienione organizacje społeczne działają w procesie przez organy uprawnione do tego w ich imieniu (art. 67 k.p.c.) kto zaś jest organem osoby prawnej określają dotyczące jej przepisy prawne (np. statut). W sprawach z zakresu prawa pracy zdolność sądową i procesową ma także zakład pracy, chociażby nie miał osobowości prawnej (art. 460 § 1 k.p.c.).

Jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw na skutek braku powołanych do tego organów, sąd (w postępowaniu nieprocesowym) ustanawia dla niej kuratora, który powinien postarać się o po-