Umowa o właściwość sądu

Umowa o właściwość sądu musi być zawarta na piśmie, ale niepotrzebny jest dla niej osobny akt, konieczne natomiast jest zamieszczenie tzw. klauzuli prorogacyjnej w treści umowy materialnoprawnej. Umowa prorogacyjna nie może we wszystkich wypadkach, a więc co do sporów mogących wyniknąć między stronami z różnych bliżej nie określonych stosunków prawnych, wykluczać ustawową właściwość miejscową nie może także zmieniać właściwości funkcjonalnej sądów ani ustanowionego ustawowo toku instancji. Poza tym strony mogą postanowić, że powodowi będzie przysługiwało prawo wyboru między sądem właściwym z ustawy a sądem umówionym, a także ograniczyć prawo wyboru powoda między kilkoma sądami właściwymi miejscowo dla danej sprawy (tj. między sądem ogólnie właściwym a sądem przemiennym lub między kilkoma sądami przemiennymi).

Sąd właściwy w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych może na zgodny wniosek stron przekazać sprawę do rozpatrzenia innemu sądowi równorzędnemu rozpoznającemu te sprawy, jeżeli przemawiają za tym względy celowości. Postanowienie w tym przedmiocie może zapaść na posiedzeniu niejawnym. Sąd, któremu sprawa została przekazana, jest związany postanowieniem sądu przekazującego (art. 461 § 3 k.p.c.).

W postępowaniu nieprocesowym właściwość miejscowa sądów uregulowana jest w zasadzie według odmiennych kryteriów. Jeżeli właściwość ta nie jest oznaczona w przepisie szczególnym, wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania wnioskodawcy, a w braku miejsca zamieszkania – sąd miejsca jego pobytu. Do postępowania z urzędu właściwy jest sąd miejsca, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie będące podstawą wszczęcia postępowania. W braku wskazanych podstaw właściwy będzie sąd dla m.st. Warszawy. Jednakże liczne są wypadki, gdy przepisy szczególne inaczej regulują właściwość miejscową sądu (jako z reguły właściwość wyłączną) w poszczególnych rodzajach spraw, np. o ubezwłasnowolnienie, opiekuńczych (art. 544 § 2, art. 569 k.p.c.).

W związku z przepisami szczególnymi uzasadniona może być właściwość miejscowa kilku sądów, jeśli np. nieruchomość położona jest na terenie dwóch okręgów sądowych lub na ich terenach granicznych (art. 606 w zw. z art. 43 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c.) w takim wypadku wybór między dwoma właściwymi sądami należy do wnioskodawcy.

W postępowaniu nieprocesowym natomiast obowiązuje zasada właściwości wyłącznej, a więc nie jest dopuszczalna umowa prorogacyjna.

Szczególna ponadto dla tego postępowania jest możliwość przekazania sprawy o dział spadku – ze względów celowości – innemu sądowi rejonowemu na żądanie uczestnika działu (art. 683 k.p.c.).