Postępowanie sądowe cywilne jest zorganizowanym działaniem sądu z udziałem zainteresowanych podmiotów tego postępowania (stron, uczestników postępowania, prokuratora, organizacji społecznych) składają się na nie czynności tych podmiotów zwane czynnościami procesowy- m i, podejmowane na podstawie i w ramach przepisów procesowych.
Aby postępowanie sądowe mogło przebiegać sprawnie i efektywnie – od wszczęcia do rozstrzgnięcia sprawy – wszystkie czynności procesowe muszą być podejmowane w odpowiedniej formie, miejscu, czasie i kolejności oraz we wzajemnym ze sobą połączeniu. Zgodnie z zasadą procesową kierownictwa sędziowskiego rolę organizatora i koordynatora tych czynności spełnia sąd jako organ państwowy sprawujący wymiar sprawiedliwości. Dlatego też tego rodzaju czynności procesowe sądu zwane są także „czynnościami kierującymi”.
Rozróżnia się przy tym kierownictwo formalne i materialne postępowaniem cywilnym. Pierwsze obejmuje wyłącznie formalną stronę tego postępowania i ma na celu zapewnienie mu prawidłowego biegu, drugie natomiast rozciąga się na sam przedmiot postępowania i ma na celu – poprzez właściwe ukształtowanie materiału procesowego – doprowadzenie do prawidłowego zakończenia postępowania w sprawie. Odpowiada to podstawowemu podziałowi czynności procesowych sądu na: czynności przygotowawcze, mające na celu przygotowanie materału potrzebnego do wydania przez sąd orzeczenia w sprawie, i czynności decyzyjne, czyli orzekanie wyróżnia się ponadto procesowe czynności kontrolne sądu, których przedmiotem są określone czynności dyspozytywne stron (uczestników postępowania).
Czynności sądu kierującego postępowaniem podejmuje się na posiedzeniach (jawnych lub niejawnych) w postaci postanowień lub zarządzeń (np. co do łączenia albo rozdzielenia spraw, ograniczenia, otwarcia na nowo zamkniętej rozprawy, przeprowadzenia dochodzenia itp.).
Najnowsze komentarze